تأثیر حضور اجتماعی زنان بر فقه زنان

فقه زنان از جمله پدیده‌هاي متأخر است که همزمان با طلوع مدرنیته در این سرزمین متولد شد اما همراه با انقلاب اسلامی ایران راه جدیدي را پیمودن کرد. حضور اجتماعی زنان در عصر حاضر با ایجاد یک سري از تغییرات اجتماعی، باعث نگاهی بازاندیشانه به احکام فقهی موجود در شریعت اسلام شده است. فقه زنان از جمله اهداف این نگاه بازاندیشانه است. این رساله قصد دارد که تأثیر حضور اجتماعی زنان را بر فقه زنان مورد مطالعه قرار بدهد. پژوهش حاضر از نوع کیفی و با رویکرد پدیدارشناسی استعلائی هوسِرل به بررسی موضوع میپردازد. مطابق این رویکرد پژوهشگر میخواهد ببیند که خود فقهاء در اینباره چه می‌اندیشند و چه میگویند. 

ادامه ...

کالایی شدن زیارت در تجربه زائران (مورد مطالعه: زیارت امام رضا (ع))

زیارت به معنای دیدار شخص، مکان یا اشیای تقدس یافته است و این تقدس، خارق العادگی، احترام و شرافت خاصی را برای زیارت شونده ایجاد کرده و شوق دیدار را در زائر برمی انگیزد. زیارت غالبا به عنوان یک عمل مذهبی عبادی و در چارچوب نظام عقیدتی و مناسکی معین تعریف می شود. در اسلام و بطور خاص مذهب شیعه، زیارت از اهمیت والائی برخوردار بوده و از آن استقبال می شود. تغییرات شتابان جامعه مدرن و تسلط انگیزه های سودمدارانه، اصالت مذهبی و تقدس زیارت و زیارتگاه را در معرض مخاطره قرار داده است. هدف نوشتار حاضر شناسایی ابعاد عینی و ذهنی کالایی شدن و برهم کنشی آن در تجربه زائران است که در تجربه زیارت امام رضا (ع) مورد وارسی و واکاوی قرار گرفته است.

ادامه ...

بنیادگرایی و تشیع؛ مطالعه جامعه شناختی بنیادگرایی در ایران معاصر

خاستگاه «بنیادگرایی»، جامعه آمریکای پروتستانِ دهه دومِ قرن بیستم است اما بدلیل سرایت این مفهوم به سایر ادیان و هم-چنین کاربرد آن در حوزه‌های غیردینی، بنیادگرایی به یکی از مفاهیم کلان چند دهه گذشته تبدیل شده است، در نتیجه بنیادگرایی نیازمند تأمل، بازاندیشی و کنکاش مفهومی است. افزون بر ضرورت بحث مفهومی و همچنین استعداد همه ادیان برای بنیادگرایی، با ظهور گروه‌هایی چون القاعده، داعش، بوکوحرام و ... در دهه‌های گذشته، بنیادگرایی با اسلام نسبت به ادیان دیگر پیوند بیشتری یافته است، بطوریکه امروزه، بنیادگرایی به عنوان یکی از چهره‌های اسلام در نظر گرفته می‌شود. 

ادامه ...

مطالعه نمود توبه در دینداری امروز جامعه ایران : مطالعه موردی اعتکاف

اعتکاف، از آن جهت که در دو دهه اخیر از جمله مناسک عمومی و رسمی مطرح شده است، می‌تواند عرصه‌ای برای بررسی رویکرد متأخر به دین در ایران باشد. در این نوشته تلاش شده تا با رویکردی دورکیمی- وبری و با بهره گرفتن از نظریات مارسل گوشه، به تحلیل کارکردیِ حضور در اعتکاف بپردازیم. پنج سنخ اصلی اعتکاف، از لحاظ کارکردی، از یکدیگر متمایز شده‌اند. سنخ نخست اعتکاف را به مثابه بستری برای تولد دوباره در نظر می‌گیرد. برآنیم که افراد به واسطه احساس گناهی که حاصل ساختار اجتماعی است، و نه افعال شخصی،

ادامه ...

بررسی نسبت عناصر هنری رایج در فرهنگ مادی دوران قاجار با آموزه های شیعی

دوره قاجار (۱۲۱۰- ۱۳۴۴ ه.ق/ ۱۷۹۶- ۱۹۲۵ م)، به جهت تحوّلات سیاسی و اجتماعی، از دوران‌های مهم تاریخی کشور ما است. از جمله نکاتی که در بررسی این دوره جلب توجه می‌کند، تأثیر آموزه‌های اسلامی و به ویژه شیعی در ساخت و کاربرد اشیاء مادی زندگی است؛ به‌گونه‌ای که نشانه‌های این تأثیر را در سطوح مختلف زندگی طبقات اجتماعی گوناگون جامعه، اعم از خواص و عوام می‌توان مشاهده‌کرد. در این تحقیق که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با هدف شناخت هر چه بیشتر و بهتر تأثیر باورها و اعتقادات اسلامی و شیعی، بر فرهنگ مادی دوره قاجار انجام پذیرفته، تلاش گردید تا...

ادامه ...

آیین پیاده روی زیارت اربعین؛ روایت ها و سیاست های فرهنگی

آیین پیاده روی زیارت اربعین در سال های اخیر به یک ابر رویداد فرهنگی در جهان تشیع تبدیل شده که با حضور میلیون ها زائر از سراسر جهان برگزار می شود. از اوایل دهه ۹۰ و مقارن با رشد فزاینده شرکت کنندگان در این رویداد، ایرانیان نیز به شکل میلیونی هر ساله در آن حضور می یابند. این اقبال بی سابقه پرسش های زیادی را از حیث کمیت و کیفیت برگزاری این آیین به وجود آورده است. در همین راستا سوالات پژوهش حاضر نیز بدین صورت ساماندهی می شود که مهم‌ترین علل جذابیت آیین پیاده روی زیارت اربعین چیست؟

ادامه ...

تفسیر قربانی واره از شهادت امام حسین (ع) و امکان مقاومت تشیع در برابر عرفی شدن؛ مطالعه‌ی موردی تفسیرهای فدیه‌ای از واقعه‌ی کربلا در دوره‌ی قاجار

واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین(ع) برای منظومۀ دینی تشیع به مثابه رخدادی بنیانگذار است که شکل‌گیری مجموعۀ گسترده‌ای از مناسک حول آن، آن را در کانون تشیع زیسته عامۀ شیعیان قرار داده است. نظام امامت در تشیع که همچون نوعی ساحت میانجیگری میان انسان و الله عمل میکند، با تعدیل استعلای مطلق خداوند فی‌نفسه واجد ظرفیت‌هایی برای مقاومت در برابر عرفی شدن آگاهی الهیاتی و حیات دینی شیعه بوده است. در این میان تفسیر فدیه‌ای از واقعۀ کربلا این ظرفیت‌های تشیع برای مقاومت در برابر عرفیشدن را به تأثیرگذارترین صورت فعّال می‌کند.

ادامه ...

الگوهای زیارتی جوانان مطالعه موردی دو الگوی زیارتی در مشهداردهال

این رساله در خصوص اشکال جدید زیارتی در ایران کشوری شیعه مذهب با صدها زیارتگاه است هدف اصلی فهم تحولات دینداری جوانان از طریق بررسی تحولات اشکال زیارتی است یا به عبارت دیگر مقایسه اشکال سنتی زیارت با الگوهای جدید آن روش این پژوهش مطالعه موردی کیفی بر روی یک زیارتگاه بزرگ شیعی – حرم امامزاده سلطانعلی واقع در مشهد اردهال – است علت انتخاب این مورد برای مطالعه ویژگی خاص آن است که امکان بهتری برای پاسخ به پرسش های اولیه پژوهش میدهد 

ادامه ...

زندگینامه‌ها در جامعه‌شناسی مطروحه‌ها و مغفوله‌های اجتماعی در زندگینامه‌های حوزویان

جهان‌زیست عینی و ذهنی حوزویان در صد ساله‌ی اخیر تحولاتی گاه عمیق را پشت سر گذاشته‌است. از منظر جامعه‌شناختی، این تحولات عینی، پیامدهای ذهنی در تغییر ساختار «حافظه‌ی جمعی» حوزوی و تعریف حوزویان از «خویشتن» اجتماعی خویش داشته است. برای شناخت این تحولات و تغییرات رخ داده در تعریف خویشتن حوزوی از منظر جامعه‌شناسی، معرف‌هایی نیاز است. محدودیت‌های موجود بر سر انجام پژوهش‌های كمّی و تعمیم‌پذیر از سوی پژوهشگران دانشگاهی و مستقل و نیز دستیابی به نتایج پژوهش‌های پیشین صورت‌گرفته در این حوزه از سوی نهادهای رسمی، پژوهشگر را به سمت سایر معرف‌های جامعه‌شناختی می‌كشاند.

ادامه ...

دگردیسی همبستگی اجتماعی در جامعه ایران: مطالعه موردی فعالیت‌های خیریه مرجعیت از دوره پهلوی اول تا پایان دولت دهم

این پژوهش با مطالعه تحولات مکتب نظری دورکیمی در جامعه شناسی نشان داده است که همبستگی اجتماعی می‌تواند واجد سویه‌های مثبت یا منفی باشد. همبستگی اجتماعی در صورت شکل‌گیری درون یک اجتماع معین و به رسمیت نشناختن دیگری خارج از آن اجتماع، می‌تواند در جامعه‌ای بزرگتر مولد خشونت باشد و همبستگی اجتماعی را در جامعه بزرگتراز بین ببرد. همچنین گسترش سیطره روحیه فایده‌گرایانه در برابر روحیه ضد فایده‌گرایی، امکان از خودگذشتی و مقاومت برای ایجاد همبستگی اجتماعی را محدود می‌کند. 

ادامه ...

بررسی نقش نهاد روحانیت در مواجهه با پیامدهای اجتماعی نوسازی (با تاکید بر جایگاه اجتماعی زنان در ایران) : مطالعه موردی تاریخی

در رسالۀ پیش رو، به عنوان نمود و عرصه‌ای از این مواجهۀ فعال نهاد روحانیت با نوسازی، بر هنجارهای ناظر بر تغییر جایگاه اجتماعی زنان تمرکز کرده و علاوه بر مطالعۀ تقابل و تعامل نظام هنجاری روحانیت با مسئلۀ تغییر جایگاه اجتماعی زنان، به این پرسش پرداخته‌ایم که علل و عوامل دست‌اندرکار مواجهۀ غالباً تقابلی روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در ایران معاصر چه بوده است و آیا تحول در درون نهاد روحانیت در قالب برآمدن جریان اصلاح و نوگرایی حوزوی در آفرینش شبکۀ جدیدی از هنجارها که با مقتضیات نوسازی از جمله توسعۀ جایگاه اجتماعی زنان همسازتر باشد، موثر بوده است یا خیر؟

ادامه ...