تراژدی جهان اسلام
- توضیحات
- نوشته شده توسط زهره سروش فر
- دسته: تازه‌های کتاب
- بازدید: 8012
«تراژدی جهان اسلام» توسط نشر آرما منتشر شد. این کتاب سه جلدی که حدودا در یک هزار و هفتصد و پنجاه صفحه منتشر شده است حاصل نزدیک به یک دهه تلاش و پژوهش محسن حسام مظاهری در خصوص تحولات عزاداری در ایران است. دوره تاریخی در این اثر دوره صفویه تا زمان حاضر را دربرمی‌گیرد. مظاهری خود در خصوص هدفش از نگارش این اثر اینگونه میگوید: «هدف من در این کتاب، گردآوری و تدوین داده‌هایی تاریخی از روند پیدایش، تکوین، تطور و توسعه آیین‌های عزاداری شیعی بوده است؛ داده‌هایی که در فهم منطق پیدایش و تغییر در مناسک شیعی به کار آیند.»
از آنجاییکه مهمترین منابع تاریخی در مورد دوره صفویه گزارش‌هایی است که غیر ایرانیان از دوران سفر و اقامتشان در ایران نگاشته‌اند، این پژوهش بر بررسی این گزارش‌ها استوار است. درمجموع برای نگارش کتاب «تراژدی جهان اسلام»، حدود ۵۰۰ منبع فارسی (اعم از کتاب و مقاله) و بیش از ۱۵۰ منبع به زبان‌های دیگر، به قلم بیش از ۳۱۰ نفر شرق‌شناس، ایران‌شناس و سفرنامه‌نویس بررسی شده است.
این کتاب دو بخش اصلی دارد که در بخش اول گزارشهای و توصیفهای سفرنامه‌نویسان خارجی در مورد تجربه‌شان از حضور در مراسم عزاداری و همچنین اسناد تصویری شامل عکس و نقاشی‌های گردآوری شده آمده است. این بخش ۸ فصل دارد و در هر یک از آنها ابتدا توضیحی در مورد زمینه تاریخی-فرهنگی برگزاری عزاداری‌ها در آن مقطع زمانی ذکر شده است؛ سپس ویژگی‌های مهم عزاداری در آن دوره آمده و در نهایت متن کامل گزارش‌ها به‌ترتیب تاریخ ثبت‌شان، همراه با معرفی نویسنده و منبع، بررسی، نقد و ارزیابی شده‌اند.
در بخش دوم، آثار ۴۰ نفر از مستشرقان و ایرانشناسان در مورد عزاداری و آیینها بررسی شده است. تعداد منابع این بخش نسبت به بخش اول کمتر است زیرا این اثر صرفاً بر متون ترجمه شده تکیه دارد و در ترجمه منابع شیعه‌پژوهی ما با ضعف مواجهیم.
این اثر مانند دیگر آثار حسام مظاهری رویکردی اجتماعی به تشیع دارد و در ادامه مطالعات گسترده وی در خصوص آیین‌های عزاداری شیعی است.
مظاهری در خصوص این مجموعه چنین توضیح می‌دهد: «این کتاب، یک پژوهش تاریخی است. من مورخ نیستم. کار من پژوهش اجتماعی است. اما ضرورتی من را به سمت انجام چنین پژوهشی سوق داد. فرضیه من ـ که در کتاب «رسانه شیعه» هم به تفصیل آن را شرح داده‌ام ـ اینست که عزاداری به‌عنوان مهمترین بعدِ مناسکی شیعه مدام در حال تغییر بوده و در هر عصر، صورت و فرمی داشته (و خواهد داشت) متأثر از مجموعه شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی جامعه (به‌طور عام) و ویژگی‌ها، نیازها و مقتضیات دین‌داری و دین‌داران آن عصر (به‌طور خاص). برای سنجش این فرضیه، نیاز به ترسیم خط تاریخی واحدی از داشتم و برای این کار هم نیاز به انبوهی داده‌های تاریخی که نقطه نقطه آن خط را تشکیل دهند. ازآن‌جاکه از دوره صفویه تا حداقل میانه قاجار، منابع اصلی و دست اول حیات اجتماعی جامعه ایران گزارش‌هایی است که غیرایرانیان (عمدتاً اروپاییان) براساس مشاهدات و تجارب‌‌شان از سفر و اقامت در ایران نگاشته‌اند، ناگزیر به سراغ این منابع رفتم. در این قریب به یک دهه، به شیوه اکتشافی، کوشیدم حتی‌الامکان هر منبعی که از نویسندگان و محققان خارجی در موضوع تاریخ و فرهنگ اسلام، تشیع و ایران ترجمه شده و می‌شود را بیابم و حریصانه بکاوم تا مگر به داده‌ای ولو جزیی و گزارش و روایتی ولو گذرا و مختصر از عزاداری دست یابم.
درمجموع برای نگارش کتاب «تراژدی جهان اسلام»، حدود ۵۰۰ منبع فارسی (اعم از کتاب و مقاله) و بیش از ۱۵۰ منبع به زبان‌های دیگر، به قلم بیش از ۳۱۰ نفر شرق‌شناس، ایران‌شناس و سفرنامه‌نویس را بررسی کرده‌ام. این بررسی، منجر به یافتن اشارات، گزارش‌ها و تحلیل‌هایی از ۱۸۲ نفر شده است که آنها را در این کتاب آورده و نقد و بررسی کرده‌ام.»