تبیین معضل بی‌ثباتی آزادی در مشروطه‌ی اول و دوم از خلال بررسی نقش نیروهای مذهبی(۱۳۲۹-۱۳۲۴)

نگارنده: نرگس سوری

استاد راهنما: دکتر سارا شریعتی

استاد مشاور: سید هاشم آقاجری

مقطع: کارشناسی ارشد

رشته: جامعه شناسی

دانشگاه: دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران

گروه: جامعه‌شناسی

تاریخ دفاع: ۱۳۹۶/۷/۵

چکیده

مسئله‌ی اصلی که  پژوهش حاضر بدان پرداخته تبیین چرایی معضل بی‌ثباتی آزادی در مشروطه‌ی اول و دوم از خلال بررسی نقش علما در این زمینه است. پرسش محوری تحقیق این است که چرا آزادی در نخستین تجربه‌ی استقرار خویش در نظام سیاسی جامعه ایران نتوانست حیات بلندمدت و باثباتی را تجربه کند؟ برای پاسخ به این پرسش درصدد برآمدیم تا به صورت مشخص نقش عوامل فکری-فرهنگی را از مجرای مطالعه‌ی اندیشه و کنش سیاسی نیروهای مذهبی مورد بررسی قرار دهیم. بدین منظور در دو سطح نقش نیروهای مذهبی مورد مطالعه قرار گرفت: نخست سطح ایده‌ها که تحلیل اندیشه و اخلاق سیاسی علما را در برمی‌گیرد و دوم سطح واقعیت تاریخی که به سیر کنشگری سیاسی علما در مشروطه اول و دوم می‌پردازد. رویکرد نظری وبر و توکویل مبنای تبیین جامعه‌شناختی معضل بی‌ثباتی آزادی قرار گرفت و با اتکاء به روش فهم تفسیری وبر مطالعه‌ی علمی و عینی مسئله صورت پذیرفت. در نهایت بر این مسئله تأکید شد که عدم شکل‌گیری روحیه و خلق و خویی متناسب با آزادی و نظام مشروطه یک علت موثر بی‌ثباتی آن را تشکیل می‌دهد. طبق منطق نظری توکویل، اگر جوامع "توسعه‌ی تدریجی" نهادهای دموکراتیک را وجهه همت خود قرار ندهند و بنا بر اقتضائات خاص جامعه‌ی خود اخلاقیات و روحیات متناسب با این نهادها را در مردم پدید نیاورند نتیجه‌ای که حاصل خواهد آمد جز ظهور قدرت مطلقه و نامحدود افراد نخواهد بود. یعنی استبداد اکثریتی که آزادی را نفی می‌کند و حیات آن را به مخاطره می‌اندازد. مشروطه‌ی اول و دوم مبتنی بر توسعه و اشاعه‌ی تدریجی اصول سیاست مدرن نبود. کالبد سیاسی نوینی طی روند شتابزده‌ای در جامعه استقرار یافته بود بدون اینکه فرصتی پدید آید تا اتیک و اتوس سیاسی مردم با این تحول همراه شود. چنانچه اتوس استبدادی طی تربیتی دموکراتیک به اتوس آزادی تبدیل نشود همواره این امکان وجود دارد حتی در شرایطی که نظامی دموکراتیک بر جامعه حاکم است بار دیگر استبداد در شکلی مضاعف یعنی استبداد اکثریت ظهور پیدا کند. این سرنوشت  هر دگرگونی بنیادین سیاسی-اجتماعی است که به صورت جهشی و خلق‌الساعه‌ای تغییر وضعیت موجود را خواستار باشد. چنانچه سرنوشت مشروطه‌ی اول و دوم به این امر گواهی می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: آموزش دموکراتیک، اتیک سیاسی شیعی، اتوس استبدادی، اصلاح دینی، بی‌ثباتی آزادی، سکولاریزاسیون، قدسی‌سازی

• < قبلی
• بعدی >