هجری قمری:تقویم مقدس؟

 تنها اشخاص، اشیا، نمادها یا نام­ های مقدس نیستند که زمان­ها و مکان­ها را مقدس می ­کنند بلکه گاهی این رابطه معکوس می­ شود یعنی تقدس از مکان­ ها و زمان­ های مقدس نیز می­ تواند به اشخاص، اشیا و نمادها یا دیگر مکان ­ها و زمان ­ها سرایت پیدا کند.

در تقویم ایران سه زمان متفاوت همزمان در کنار یکدیگر زیست می­ کنند: هجری قمری، شمسی و میلادی. این زمان­ها صرفا نام­ های متفاوتی نیستند که برای مشخص نمودن زمان استفاده شده ­اند بلکه هر یک مربوط به دنیا و تاریخی ویژه هستند و به همین علت معناهای متفاوتی را با خود حمل می­ کنند. بدین ترتیب می­ توان گفت که مردم ایران همزمان ساکن سه دنیای مختلف هستند. البته از آن­جایی ­که مبنای تقویم ایران زمان هجری شمسی است، در زیست روزمره و شرایط عادی اکثریت اعضای جامعه آن را مبنای فعالیت­های فردی و اجتماعی خود قرار می ­دهند و تقویم هجری قمری و میلادی مربوط به زمان­ها، شرایط یا افراد خاص هستند. برای مثال تقویم میلادی صرفا در زمان­هایی که روزهای جهانی (مانند روز جهانی کارگر) جشن گرفته می­ شوند یا در ایام سال نوی میلادی و یا توسط افرادی که ارتباطات شغلی و غیرشغلی با خارج از مرزهای ایران و در سطح جهانی دارند، مورد استفاده قرار می ­گیرند و مطرح می­ شوند.

تقویم قمری در بسیاری از کشورهای عربی به عنوان مبنای زمانی مورد استفاده قرار می­ گیرد. این تقویم زیست روزمره و اجتماعی اعضای این جوامع را سامان می­ دهد یعنی افراد برمبنای این تقویم زندگی روزمره، کار، فراغت و تفریح و دیگر فعالیت های زیست شان را در کنار انجام امور مذهبی برنامه ریزی می کنند. اما همین تقویم در ایران به عنوان زمان قدسی در نظر گرفته می­ شود و به همین علت هر کس یا هر رویدادی که در این تقویم ثبت می­ شود، نیز جایگاه امر مقدس را پیدا می­ کند. شاید بتوان علت را در مرتبط شدن آنها با تاریخ اسلام دانست که در ایران تاریخی تماما قدسی تلقی می­ شود. تاریخی که با پیامبر و امامان شیعه پیوند می ­خورد و به واسطه حضور امام زمان تا عصر حاضر ادامه می­ یابد.

تقدس تقویم قمری را می­ توان در چنین نمونه ­هایی مشاهده کرد: ۱. بسیاری از روحانیون در حال حاضر نامه ­ها و مکتوبات خود را با تاریخ قمری امضا می­ کنند و در میان این قشر استفاده از تاریخ هجری قمری مرسوم است. ۲. در سال­های پس از انقلاب هر از چندگاهی زمزمه­ هایی مبتنی بر قرار دادن تاریخ هجری قمری به عنوان مبنای تقویمی به جای هجری شمسی شنیده می شود و گهگاه بحث­ هایی هم در دولت­ ها و مجالس در این زمینه شده است.

یکی از دیگر از نمونه­ ها  ثبت برخی رویدادهای مرتبط با دوران معاصر در تقویم یا بر روی بنرها و تابلوهای شهری و در دیگر مکان­ ها بر مبنای تاریخ قمری است؛ برای مثال در تقویم، تولد امام خمینی بر مبنای تاریخ قمری (۱۳۲۰ ه.ق.) آمده است. همچنین در حرم امام رضا (ع) تاریخ تأسیس صحن­ هایی که پس از پیروزی انقلاب ساخته شده­ اند بر مبنای تاریخ قمری بر روی دیوارها حک شده است.

پارچه نوشته ­ای در هفته­های گذشته در یکی از دانشگاه­ های شهر تهران نصب شده و روی آن نوشته بود: « این قرن (قرن ۱۵ هجری) به خواست خداوند قادر قرن غلبه مستضعفان بر مستکبران و حق بر باطل است». واژه «قرن» در زمان ما غالبا قرون میلادی را به ذهن متبادر می ­کند و تأکید بر «قرن ۱۵ هجری قمری» به معنای آن است که چنین رویدادی در قالب تاریخ اسلامی رقم خواهد خورد (که می­تواند بیانگر غلبه اسلام بر کشورهای غربی که نشان استکبار محسوب می­ شوند باشد یا اشاره ­ای به وعده پیروزی نهایی و پادشاهی مستضعفان بر روی زمین داشته باشد). مفاهیم مستضعف، مستکبر، حق و باطل نیز مفاهیمی است که با گفتمان جمهوری اسلامی از روزهای ابتدایی انقلاب پیوند خورده است و همچنین نقطه پیوند این گفتمان با گفتمان اسلامی است.

تقویم هجری قمری و هجری شمسی به مکانی برای نزاع میان جمهوری اسلامی و مردمی تبدیل شده است که منتقد سیاست­ های آن و به ویژه سیاست ­های مبتنی بر دینی کردن جامعه هستند. همان­ طور که در مقاطع متفاوت حکومت تلاش می­ کند خود را درون تاریخ اسلامی بخواند، این گروه از مردم نیز روایت دیگری از تاریخ را پررنگ می ­کنند که جامعه امروز را به تاریخ ایران پیش از اسلام پیوند می­ زند: نام بردن و ستایش کوروش، استفاده از نمادهایی همچون فروهر و تصاویر تخت جمشید، ستایش آیین زرتشت و ... . در تقابل با مناسبت­ های دینی اسلامی و شیعی؛ چند سالی است که مناسبت ­های قدیمی ایرانی همچون جشن مهرگان مطرح شده­ اند و افراد این روزها را به یکدیگر یادآوری می­ کنند و تبریک می ­گویند. در کنار این رویدادها می­ توان قوت گرفتن تقویم میلادی و مناسبت ­های آن را نیز در میان بخش­ هایی از اقشار جامعه مشاهده نمود. جشن گرفتن «روز ولنتاین ـ روز عشق» یکی از نمونه ­های آن است؛ به نظر می­رسد یکی از علل نام­گذاری یکی از روزهای تقویم به نام «روز ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه ـ روز ازدواج» در واکنش به این اتفاق بود. همچنین در مقابل آن اقشاری از مردم «جشن سپندارمذگان ـ روز عشق» را به عنوان روز عشق ایرانی مطرح نمودند. به تازگی فروش درخت کریسمس و تزیینات آن هم باب شده است و برخی در روزهای آغاز سال نوی میلادی در منزل ­شان درخت کریسمس می­گذارند.  

بدین ترتیب مشاهده می­ شود که به واقع سه تقویم متفاوت زیستن در درون سه دنیای مختلف را با خود به همراه دارد و البته به محلی برای نقد و نزاع میان دیدگاه­ ها و ارزش­ های متعارض نیز تبدیل شده است.