سبک زندگی شهروندان تهرانی در ماه محرم

جلسه‌ای با عنوان «سبک زندگی شهروندان تهرانی در ماه محرم» در روز شنبه دهم آبان ماه با حضور آقایان غلامرضا مقدم، علی حاتمی و رضا رستمی خزائی در گروه دین انجمن جامعه‌شناسی ایران تشکیل شد. این جلسه دارای سه بخش بود. ابتدا ارائه محققان از نتایج پژوهش‌شان که دو بخش توصیف داده‌ها و تحلیل نتایج را در برمی‌گرفت و بخش آخر جلسه به بحث و گفتگو میان حاضران در جلسه و محققان اختصاص یافت.

 پژوهش موردبحث نتیجه یک پیمایش از شهروندان تهرانی بود که نمونه‌ای ۱۳۰۰ نفری را شامل می‌شد. بررسی با این فرض آغاز شده است که تغییراتی در جامعه رخ داده و به دنبال آن سبک زندگی اعضای جامعه هم تحول یافته است. حال پرسش محققان این بود که این تحولات چه تغییری در دینداری مردم و به ویژه برگزاری عزاداری‌های محرم ایجاد کرده است؟

توصیف داده‌ها:

در ابتدا توصیفی از داده‌های پژوهش به ضرح زیر ارائه شد:

• میزان حضور شهروندان در مراسم: ۸۴% به صورت حضوری و ۷.۶% از طریق تلویزیون. نقریبا ۵۰% کل ده شب در مراسم شرکت کردند.
• بر اساس اماکن: مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها اولویت‌های اول بوده و خانه‌ها و دسته‌های عزاداری اولویت بعدی. ۲۵% مردان و ۲۳% زنان در مسجد حضور می‌یابند.با افزایش سن ترجیح افراد حضور در مساجد است. جوانان بیشتر در حسینیه و تکایا حضور داشتند.
• کنش مورد ترجیح افراد: ۴۶% سینه زنی انجام می دهند. ۱۴% زنجیرزنی. شرکت در مراسم روضه و مداحی بالاترین درصد را داشت یعنی ۴۱%.
• کدام هیئت را ترجیح دادند: بیشتر افراد به هیئت محله و بعد هیئت اقوام می‌رفتند و بعد از آن هیئت‌های قومی.
• شیوه حضور: بیشترین درصد افراد همراه با خانواده و بعد به صورت فردی در مراسم شرکت می‌کنند.
• شیوه مرجح مداحی: ۷۱% پرسش شوندگان مداحی را با ریتم‌ها و شعرهای سنتی می‌پسندند و ۱۸% با ریتم‌های امروزی و جدید.
• نذری دادن: ۴۰% از پرسش شوندگان نذری می‌دهند.
• نوع موسیقی مورد استفاده در ایام محرم: ۷% موسیقی روزهای دیگر سال و ۶۲% به موسیقی مذهبی در این ایام گوش می‌دهند.
• نوع پوشش: بالاترین درصد گفتند مشکی می‌پوشند و ۱۸% گفتند که رنگ‌های شاد نمی‌پوشند.۲۱% پوشش را در این ایام تغییر نمی‌دهند. با افزایش سطح تحصیل، مشکی پوشیدن کاهش می‌یابد. در رده‌های سنی بالای ۵۰ سال بیش از ۷۰ درصد مشکی می‌پوشند اما در رده سنی ۱۸ تا ۲۹ سال ۵۱% مشکی می‌پوشند.

در پرسش‌هایی از افراد تلاش شده است که سبک زندگی سنجیده شود و در نتیجه آن تیپ بندی‌ای با ۵ تیپ به دست آمد:۱. سنتی ۲. متوسط متمایل به سنتی ۳. متوسط ۴. متوسط متمایل به مدرن ۵. مدرن. بیشترین شرکت کنندگان در مراسم ایام محرم از دو تیپ اول هستند. داده‌های بالا برمبنای این تیپ‌بندی به صورت زیر تقسیم می‌شود:

• ـ در مورد نحوه شرکت در مراسم همه گروه‌ها حضور مستقیم در مراسم دارند.
• ـ در مورد مکان عزاداری برای طیف سنتی اولویت اول مساجد و بعد حسینیه و سپس دسته‌جات است. در طیف مدرن‌ به ترتیب دسته‌جات، تکیه‌ها، حسینیه‌ها و مساجد هستند.
• ـ ۷۱% سنتی‌ها سینه زنی می‌کنند و در میان طیف مدرن‌ ۶۱%. بیشترین فعالیت در هر دو طیف سینه زنی است.
• ـ سنتی‌ها بیشتر ترجیح می‌دهند در مراسم مداحی و روضه حضور یابند ولی مدرن‌ها بیشتر در سخنرانی مذهبی و تماشای دسته‌جات.
• ـ ۷۱% سنتی‌ها به هیئت‌های محلی و مدرن‌ها به هیئت‌های اقوام رجوع می‌کنند. سنتی‌ها هویت محله برایشان مهم‌تر است ولی مدرن‌ها چرخش شهری‌شان خیلی بیشتر است.
• ـ سنتی‌ها اغلب همراه خانواده در مراسم شرکت می‌کنند. در مدرن‌ها درصد حضور فردی و خانوادگی برابر است.
• ـ سنتی‌ها ریتم‌های قدیمی مداحی و روضه و مدرن‌ها ریتم‌های امروزی را می‌پسندند.
• ـ ۶۰% سنتی‌ها به روند نذری دادن ادامه می‌دهند ولی مدرن‌ها تقریبا اکثریت قریب به اتفاق‌شان این کار را نمی‌کنند.
• ـ ۷۴% سنتی‌ها و متمایل به سنتی‌ها در ایام محرم موسیقی مذهبی گوش می‌کنند ولی در مدرن‌ها حدود ۴۰% موسیقی مذهبی گوش می‌کنند.
• ـ ۶۲% سنتی‌ها کل محرم مشکی می‌پوشند ولی مدرن‌ها اغلب صرفا رنگ‌های شاد نمی‌پوشند.
• ـ ۲۸% شهروندان سنتی و ۳۰% متوسط متمایل به سنتی، ۱۹.۵% متوسط، ۲۳% متوسط متمایل به مدرن و مدرن هستند.

جامعه در حال گذار و رویکرد تلفیقی کنشگران:

در پایان بخش توصیفی پژوهشگران تلاش کردند تحلیل‌های خود را در مورد این پژوهش ارائه نمایند:

در مورد اینکه چرا آنقدر درصد متوسط‌ها در این دسته‌بندی زیاد است، محققان معتقدند که دلیل آن قرار گرفتن جامعه ما در مرحله گذار از سنت به مدرنیته است که موجب شده نگاه ذات باورانه در شهروندان کمرنگ شود و افراد با تلفیق عناصری از سنت و مدرنیته سبک زندگی خود را سامان دهند. برخلاف مباحثی که مطرح می‌شود که سنت و مدرنیته با هم متعارض هستند در زیست شهروندان چنین تعارضی دیده نمی‌شود. رویکرد پیوندزنی در میان شهروندان تهرانی مورد مطالعه به منظور خلق فضاها و معناهای جدید و یک کنش لذت بخش است و نه در جهت مقاومت در برابر هژمونی سنت. البته در این سبک زندگی‌ها مقاومتی پنهان نسبت به ویژگی ذات گرایانه فرهنگ سنتی وجود دارد زیرا در آن فرهنگ، چارچوب‌ها کاملا مشخص است و امکان خلق و کنش خلاقانه وجود ندارد اما کنشگران در تمامی تیپ‌های این دسته‌بندی به دنبال آن هستند که علاوه بر عمل به برخی ارزش‌ها و رفتارهای از پیش موجود، ارزش‌های مورد اعتقاد خود را هم وارد عمل نمایند.

بیشترین درصد مدرن‌ها در رده سنی ۱۵ تا ۲۹ سال است و بیشترین درصد سنتی‌ها در میان خانم‌ها دیده می‌شود (۶۳%). می‌توان با توجه به این آمار از یک شکاف نسلی و گسستی جنسیتی در ایران سخن گفت.

پدیده اجتماعی محرم صرفا به معنای ایام مذهبی تلقی نمی‌شود بلکه وارد زندگی روزمره شهروندان شده است و همان‌قدر که مذهبی است، عرفی و سنتی هم هست. این مراسم به یک معنا مذهبی نیست و این را در نوع رویکرد مدرن‌ها می‌توان دید.

سیالیت عرصه عزاداری مذهبی را می‌توان در انتخاب مکان عزاداری در میان سنتی‌ها و مدرن‌ها دید. از دوران قدیم مساجد و حسینیه‌ها محل برگزاری این مراسم بوده است و امروزه هم سنتی‌ها بیشتر ترجیح می‌دهند در این مکان‌ها حضور یابند ولی افراد دارای سبک زندگی مدرن مکان‌هایی مانند خیابان و منازل را ترجیح می‌دهند. این مسأله از سوی دیگر نشان می‌دهد که این مراسم دیگر صرفا مذهبی تلقی نمی‌شود وگرنه باید در همان مکان‌های مذهبی برگزار می‌شد.

حضور هویت بخش دین در حال تبدیل شدن به حضور معنابخش است زیرا افرادی که ممکن است خود را مذهبی هم تلقی نکنند در این مراسم حضور می‌یابند و سعی می‌کنند سبک خاص خود را به کار گیرند و در واقع تبدیل به دینداری فردی می‌شود و دیگر جمعی نیست. در اینجا با دین زیسته مواجهیم و نه دینی که از گذشتگان به اعضای جامعه رسیده است.    

در پایان پژوهشگران به پرسش‌های افراد حاضر در جلسه پاسخ گفتند.

• < قبلی
• بعدی >