پرسش‌هایی از متن «در خدمت و خیانت مناسک»
متن حاضر، نقدی همدلانه با کلیت ایده محسن‌حسام مظاهری است. هدف از نگارش چنین گونه نقدی، نه به چالش کشیدن اصل ایده، که تلاشی برای تدقیق آن است. تدقیقی که از خلال یک فرآیند گفتگویی دنبال می‌شود. از محسن حسام مظاهری برای نکات ارزشمندی که از پژوهش‌های پیشین سال‌های اخیر او آموخته‌ام و از نگارش این متن اخیر، که فرصتی برای بازاندیشی مجدد به حوزه با اهمیت و «مسأله‌مند» (پروبلماتیک) مناسک را برای اهالی جامعه‌شناسی فراهم می‌کند، سپاسگزارم و می‌دانم که پاسخ‌های احتمالی او، فرصتی مجدد برای یادگیری‌ام فراهم خواهد کرد.
ادامه...
در خدمت و خیانت مناسک
منسک دینی، نوعی رفتار نمادین و قراردادی با فرمی کمابیش مشخص است که افراد و گروه‌های دینی آن را به‌عنوان «شعار» و نشانه‌ی تعلق به دین انجام می‌دهند/ اجرا می‌کنند. مناسک دینی طیف وسیع و بسیار متنوعی از فرم‌های رفتاری را شامل می‌شود که هرکدام در میدان فرهنگی متناظر خود و برای کسانی که در آن میدان زیست می‌کنند، معنا و مفهوم می‌یابد. مناسک مجموعه کارکردهای متنوعی را شامل می‌شوند که حفظ انسجام و هویت‌بخشی به جامعه‌ی باورمندان هر گروه دینی یکی از مهمترین آن‌هاست.
ادامه...
پدیدارشناسی جدایی حرم امام رضا(ع) از بافت پیرامون
فضای شهر شیعی به واسطه حرم های امامان، در طول سالها مقتضیات خاصی داشته است اما در دوره جمهوری اسلامی این فضاهای شهری تحت تاثیر مداخلات شهری پیرامون حرم ها و اجرای طرح توسعه و نوسازی قرار گرفته است. در همین رابطه با «عباس آذری»، پژوهشگر شهرسازی و مدرس دانشگاه گفت و گو کردیم که در ادامه می آید. وی رساله دکتری خود را با عنوان «پدیدارشناسی جدایی حرم های مطهر از بافت پیرامون» در دیماه ۱۳۹۷در «مرکز پژوهشی هنر، معماری و شهرسازی نظر» دفاع کرده است.
ادامه...
معرفی کتاب «ساکن خیابان ایران»
«ساکن خیابان ایران: مسایل و چالش های دینداری در جمهوری اسلامی» اثری از محسن حسام مظاهری است که در قالب مجموعه مقالات توسط نشر آرما منتشر شده است. در این اثر مظاهری مقالات و مطالبی را که در سال‌های گذشته در برخی نشریات یا در فضای مجازی منتشر کرده، گرد آورده است. با اینکه مطالب این کتاب موضوعات گوناگون و متنوعی دارند اما در مجموع می‌توان چند موضوع کلی را در این اثر تشخیص داد: مسأله شیعه و سنی، تناقضات دینداری در دوران پس از پیروزی انقلاب و رابطه دین و حکومت در دوران پس از انقلاب.
ادامه...
فقر، طرد و انتظار مهدی
نیمه شعبان شاید مهمترین مناسک شادی شیعیان باشد و کمتر مناسبت دیگری از لحاظ وسعت و فراگیری و عمقی که در اقشار مختلف پیدا کرده است، به پای این جشن می‌رسد. شاید به دلیل همین میزان اندک مناسبت‌های شادی‌آفرین در فرهنگ شیعی و محدودیت‌های اجتماعی برای شادی در جامعه است که جشن نیمه شعبان در سال‌های اخیر به سوی یک مناسک از نظر دینی هنجارشکنانه نیز می‌رود.
ادامه...
زوال خاطره‌ها
ما نمونه‌های نوسازی و توسعه شهرها در ایران بسیار سراغ داریم که بافتی از شهر تخریب می‌شود و بناهایی برافراشته که با بافت پیرامون خود سنخیتی ندارند، ساخته می شود. این ساخت و ساز بی‌انتها اغلب بدون در نظر گرفتن هویت مکان است و تنها سود و منفعت در میان نقش مهمی دارد. حال به نظر می‌رسد، بافت پیرامونی حرم‌ها نیز گرفتار این طرز تفکر شده است.
ادامه...
قدسی تقدس‌زدایی شده: سرانجام عمومی‌سازی امر قدسی در غیاب دفاع از جامعه
پایان دوران عسرت رضاشاهی در شهریور ۱۳۲۰ و ورود آیت‌الله بروجردی به قم در ۱۳۲۳را می‌توان آغازی برای بازیابی اقتدار روحانیت شیعه در جامعه ایران در سده حاضر دانست. واگذاری زعامت حوزه به آیت‌الله بروجردی توسط علمای ثلاث (آیت‌الله صدر، آیت‌الله حجت و آیت‌االله خوانساری) و درگذشت آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله سیدحسین طباطبایی قمی در ۱۳۲۵، بر اقتدار آیت‌الله بروجردی افزود.
ادامه...
درباره ما
گروه مطالعاتی جامعه شناسی تشیع، متشکل از جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران علوم اجتماعی است که حوزه‌ی پژوهشی آنها، دین و مشخصا تشیع است. این گروه بر اساس دغدغه‌ی مشترک اعضای آن مبنی بر کمرنگ بودن رویکرد جامعه‌شناختی به تشیع، در جامعه‌شناسی ایران شکل گرفت و ضرورت اتخاذ رویکرد اجتماعی برای مطالعه دین جامعه خود را فلسفه‌ی تاسیس خود قرار داد. بر این اساس، هدف این گروه، معرفی پژوهش های اجتماعی در حوزه‌های مختلف مربوط به جامعه‌شناسی تشیع است و از آثاری که در این حوزه تولید شده‌اند، برای معرفی و بحث و نقد استقبال می‌کند.
درباره جامعه‌شناسی تشیع
جامعه‌شناسی تشیع یکی از شاخه‌های جامعه‌شناسی دین است. مطالعه‌ی نمودهای بیرونی امر دینی با شروع از دین نزدیک، یعنی دین جامعه‌ی خود و در ایران، تشیع، با بهره‌گیری از ابزارهای علوم اجتماعی، هدف این شاخه از جامعه‌شناسی دین است. به جز «امامت و عدالت» که از مبادی و اصول تمایزبخش تشیع هستند، مهمترین حوزه‌های جامعه‌شناختی تشیع را به شرح زیر می‌توان برشمرد: تاریخ اجتماعی تشیع؛ انتظار و مهدویت؛ روحانیت و مرجعیت؛ تشیع، سیاست، قدرت؛ مناسک (اعیاد و عزاداری‌ها)؛ باطني‌گرايي، عرفان و تصوف؛ زیارت و مکان‌های مذهبی؛ ادبیات و هنرهای شیعی. ادامه...
کتاب‌شناسی جامعه‌شناسی تشیع
اولین گام در هر پژوهش علمی منبع‌شناسی است. در حوزه‌ی جامعه‌شناسی تشیع، شناسایی کلیه آثار تولید شده در ایران که در کتابخانه ملی ایران موجود است، موضوع کار پژوهشی گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع قرار گرفت. با ملاک قراردادن آثار موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران و محدود کردن حوزه‌ی جست و جو به آثار چاپ شده به زبان فارسی در حوزه‌های تعیین‌شده، صدها اثر شناسایی و مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در هر حوزه با انتخاب کتب واجد «رویکرد اجتماعی»، نقد و بررسی آن به عنوان منبعی در جامعه‌شناسی تشیع، ذیل الگویی واحد در دستور کار قرار گرفت. ادامه ...
کتاب سیر حوزه‌های علمی شیعه
«سیر حوزه‌های علمی شیعه» کتابی است در حوزه‌ی مرجعیت‌پژوهی که در قالب پرسش و پاسخ از یکی از مراجع تقلید متاخر به بیان ویژگی‌های سازمان درونی مرجعیت پرداخته است. این کتاب در قالب تعدادی پرسش و پاسخ با آیت‌الله صافی گلپایگانی (از مراجع تقلید کنونی) و در محورهایی چون حوزه‌های علمی شیعه، عالمان بزرگ حوزه‌ها و آثار آنها، كیفیت كار حوزه‌ها، امور مالی حوزه‌ها، وضعیت كمّی حوزه‌ها و رسالت حوزه‌های شیعه تنظیم شده است. در هر یک از این محورها توضیحاتی از سوی مصاحبه‌شونده در خصوص وضعیت حوزه های علمیه ارائه شده که از آن جهت که نگرش از درون به مرجعیت و حوزه‌های علمیه می‌باشد، واجد اهمیت است.
راه به مثابه موزه
یکی از تفاوت‌های روش پیاده‌روی اربعین برای عراقیان و زائران دیگر کشورها آن است که عمدتاً راه عراقیان از محل سکونت‌شان آغاز می‌شود، اما زائرین خارجی اکثراً مسیر مشخص نجف تا کربلا را طی می‌کنند. همین مسئله موجب شده که مسیر نجف تا کربلا وجهی سازمان‌یافته‌تر و بین‌المللی‌تر به نسبت دیگر مسیرها پیدا کند. این مسئله بهانه‌ای شد تا برای شناخت اثرگذاری این سازماندهی، دو نمونه از مسیرهای پیاده‌روی اربعین را با یکدیگر مقایسه کنیم: مسیر نجف به کربلا و مسیر کاظمین به کربلا. مسیر دوم به سبب نزدیکی‌اش به پایتخت مسیری پرتردد است که قریب به اتفاق زائران آن عراقی هستند و در عین حال به نسبت مسیر نخست مردمی‌تر و غیرسازمان‌یافته‌تر به‌نظر می‌رسد.
روحانیت شیعه عراق پس از آیت‌الله سیستانی
بنیاد کُنراد آدِناوِر، که به نام نخستین صدراعظم آلمان غربی نامگذاری شده و مطالعات و پژوهش‌های سیاسی را پشتیبانی می‌کند، به حزب دموکرات مسیحی آلمان نزدیک است. این نهاد در ماه دسامبر ۲۰۱۷ پژوهشی با عنوان «روحانیت شیعه عراق پس از سیستانی؛ رشد نفوذ ایران؟» به قلم خانم لورا هِنسِلمَن منتشر کرده است.
عصیان بر نسیان: محذوفین تاریخ اجتماعی حوزه و روحانیت
در شماره جدید فصلنامه «مردم‌نامه» (شماره شش و هفت به سردبیری دکتر داریوش رحمانیان)، مقاله‌ای دارم با عنوان «عصیان بر نسیان؛ متن و حاشیه در تاریخ‌‌نگاری اجتماعی حوزه و حوزویان». در این مقاله، این گزاره را طرح کرده‌ام که داده‌های تاریخی ما از حوزه‌های علمیه شیعی، دچار وضعیتی است که می‌توان آن را "غلبه روایت مداوم متن و فقدان روایت تاریخی حاشیه" نامید.
روایتی زنانه از عزاداری عاشورا
این یادداشت، یک روایت از تجربه شخصی من به عنوان یک زن، از حضور در تکیه‌ها و مراسم عزاداری عاشورا و تجربه متفاوتی است که محرم سال گذشته برایم رخ داد. بسیاری از آن چیزی که وصف می‌شود ممکن است برای خواننده آشنا باشد. کما اینکه کلیات دو شیوه عزاداری که در ادامه وصف می‌شود هر کدام به صورت مجزا پیش از این نیز برای من هم آشنا بود، اما آنچه برایم قابل توجه است، تمایزی است که ناگهان میان این دو و در مقایسه با یکدیگر به چشمم آمد.
تعبیر «صاحب» در سنت حوزوی: ساخت سرمایه نمادین؟
«صاحب کفایه»، «صاحب روضات [الجنات]»، «صاجب عروه». این تعبیرها در سنت حوزوی، تعبیری آشناست. حدود سه‌سالی هست که مشغول تحقیق در مورد زندگینامه‌نگاری حوزویان هستم. با این دست تعابیر در مورد علماء حوزه به دفعات برخورد کرده‌ام. این نامگذاری به حدی رایج می‌شود که گاهی در متون و بحث‌های شفاهی حوزویان، نام فرد مورد نظر به کار نمی‌رود و تعبیر ِ "صاحب ..." جایگزین نام او می‌شود.
مجتهدان شیعه و زیارت حرم امامان در ابتدای قرن بیستم
آیین زیارت مقابر اشخاص مورد احترام، چه افراد مقدس زنده و چه مرده در گستره وسیع و متنوعی از جهان اسلام و مسیحیت وجود دارد و هنوز هم در این ادیان و بسیاری دیگر از ادیان زنده است. بخشی از تکامل تدریجی این پدیده در ادیان، ناشی از احساس شکاف و جدایی میان خالق و مخلوق است. از خلال مفهوم «قدیس»، تازه گرویده‌ها، این امکان را داشتند که میان خود و خداوند قادر مطلق متعال واسطه‌هایی بجویند تا بتوانند به نیازهایی که پیش از این خدایان سنت‌های گذشته‌شان به آن پاسخ می‌دادند پاسخ دهند.
ادامه ...
طرح‌های توسعه یا طرح‌های تخریب؟
طرح توسعه حرم مطهر امام علی (ع)، طرح توسعه حرم امام حسین (ع) و سایر طرح‌های بازسازی حرم‌های مطهر در عراق و سوریه توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران صورت می‌گیرد. این پروژه‌ها هزینه‌های بسیاری دارد که توسط کمک‌های مردمی، شرکت‌های نیمه‌دولتی و دولتی تأمین می‌شود. چنانکه به مناسبت‌های مذهبی، برای ساخت صحن و شبستان حضرت فاطمه (س) و طرح توسعه حرم مطهر امام حسین (ع) تبلیغات گسترده‌ای توسط رسانه‌ها صورت می‌گیرد تا هزینه این طرح‌ها با مشارکت‌های مردمی تأمین شود.
ادامه ...
عید فطر در ایران در غیاب سیاستگذاری‌ها
گرچه در بیشتر کشورهای مسلمان‌نشین نظیر ترکیه و دوبی، ماه رمضان و عید فطر، سراسر جشن و عرصه حضور جمعی مردم در خیابان‌های شهر است، در ایران برگزاری این مناسبت مهم از الگوی متفاوتی برخوردار است. در این یادداشت برآنیم تا از خلال مروری بر آداب و مناسک برگزاری عید فطر در ایران، به سیاستگذاری‌های رسمی و دولتی در این خصوص بپردازیم. سوال این است که آیا این عید مهم اسلامی همراه با برپایی جشن‌هایی از سوی نهادهای متولی و مردم است یا تنها در قالب مناسبت و تعطیلاتی در تقویم رسمی کشور خلاصه می‌شود؟
چقدر مقدس‌تر است؟
مدیریت زمان‌ها و مکان‌های مقدس یکی از دغدغه‌های دائمی حکومت در سال‌های پس از انقلاب بوده است. این مسأله خود را در موارد گوناگون مانند گسترش مکان‌هایی مانند حرم ائمه، امامزاده‌ها و افراد مقدس یا سازماندهی مناسک مذهبی بروز داده است. تمایزگذاری در برگزاری مناسبت‌ها و توجه به آنها را می‌توان یکی از موارد مطرح شده دانست. به نظر می‌رسد در سال‌های پس از انقلاب از سوی حکومت برخی مناسبت‌ها خواسته یا ناخواسته در جایگاهی قرار گرفته‌اند که «مقدس‌تر» از دیگر مناسبت‌ها قلمداد شوند.
معرفی و نقد کتاب «مطالعات شیعه‌شناسی در ایتالیا»
«مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا» عنوان گویایی برای مجموعه مقالات بیانکاماریا اسمارچا امورتی، اسلام‌شناس ایتالیایی پیرامون تشیع نیست. در حالیکه عنوان کتاب ذهن ما را به سوی پژوهشی صرف در موضوع این رشته علمی در کشور ایتالیا می‌کشاند محتوای آن موضوعات متنوع و جالبی را در ارتباط با سیر تحول تشیع، مسأله تشیع و قدرت و در انتها رابطه غرب و تشیع مطرح می‌کند که در نوع خود برای خوانندگان علاقه‌مند بسیار آموزنده است.
حوزه کاربری
تماس با ما
این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
