نهادِ دین، قدرت و شکست قواعد حرفه ای
وزارت بهداشت، مخالفت خود را با پوشش اعلام شده کادر پزشکی در یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور (زاهدان) اعلام کرد. این خبری بود که امروز در رسانه‌ها به نقل از وزارت بهداشت اعلام شد. ماجرا چه بود؟ رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در یک مراسم از لباس فرم جدیدی مربوط به پرستاران رونمایی و شروع استفاده از آن را اعلام کرده بود. این پوشش جدید، ظاهراً در چهارچوب طرح "چادر؛ حجاب برتر" اجرایی شده بود. وی در صحبتهایش اعلام کرده بود که این اقدام، در چهارچوب اقدامات فرهنگی نهادهایی چون "معاونت فرهنگی دانشجویی" و "نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه" انجام شده است. در تصاویر مراسم رونمایی از این پوشش جدید را برخی حوزویان که احتمالاً مقاماتی مسوول نیز بوده اند، انجام میدهند.
ادامه...
ورود جامعه‌شناسی دین در ایران به مرحله‌ای جدید
«شاید بشود به نسل سوم جامعه‌شناسی تشیع فکر بکنیم و آن این است که وارد دیالوگ انتقادی با تجویزکنندگان دین بشویم». این گزاره‌ای است که توسط دکتر احمد شکرچی ـ عضو هیئت علمی دانشگاه بهشتی ـ در بخش پایانی نشست علمی رونمایی از «کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» مطرح شده است. به سنت همیشگی جلسات عمومی گروه مطالعاتی، بخش پایانی جلسات به گفتگو و بحث گروهی حضار و سخنرانان در جلسه اختصاص داشت. نظر به اهمیت مباحث مطرح شده، متن پرسش و پاسخ جلسه رونمایی کتاب جامعه‌شناسی تشیع در انجمن جامعه‌شناسی ایران در تاریخ 31 اردیبهشت 96 پیاده شده و منتشر می‌گردد:
ادامه...
تصویرسازی کاریکاتوری قرآن؟ تحول رابطه هنر و اسلام شیعی در موقعیت پساانقلابی
در ماه رمضان امسال(96)، شهرداری تهران، مجموعه تبلیغات خود را در سطح شهر با عنوان «سبک زندگی قرآنی» اجرا کرده است. این مجموعه، شامل بنرهای بزرگی است که مفاهیم قرآنی را با تصویرسازی بیان کرده اند. نکته ی مهم این است که تعداد زیادی از آیات قرآن، با "کاریکاتور" تصویر شده و در سطح شهر نصب شده اند. حدود یک هفته از نصب این بنرها در سطح شهر گذشته و هیچ اعتراضی به این بنرها صورت نگرفته است. این نشانه‌ای از یک تغییر است. تغییر نسبت هنرها و اسلام شیعی. ادعای من این است که این تغییر، شاید تنها در موقعیتِ خاص امروز ایران میسر بود: جایی که نهاد رسمی دین به حکومت رسیده باشد.
ادامه...
جامعه‌شناسی تشیع، جانبداری مذهبی و تقسیم کار علمی
جامعه‌شناسی تشیع موضوع مهمی است و دو سوال مهم را برای ما مطرح میکند، اول اینکه آیا جامعه‌شناسی هر دین نسبت ویژه‌ای با محتوا و مضامین الهیاتی و کلامی آن دین و مذهب خواهد داشت؟ آیا پژوهشگران آن مذهب و دین خاص جانبداری‌های مسلکی و تئولوژیک نسبت به آن دارند یا نه؟ و متالهان و متکلمان هر دین باید از این مطالعات نگران باشند یا باید استقبال کنند؟ دوم اینکه آیا در مطالعات اجتماعی دین، وقتی ما به یک دین خاص می‌پردازیم به نوعی فرقه‌گرایی و جهت‌گیری دچار نشده‌ایم؟ چرا این موضوع نباید تحت عنوان عام جامعه‌شناسی دین و جامعه‌شناسی اسلام قرار بگیرد؟ و آیا جامعه‌شناسی تشیع خود جهت‌گیری محققان این کتاب را نشان نمی‌دهد؟
ادامه...
کار گروهی علمی در زمانه فردی شدن
تمایز بین جامعه‌شناسی دینی و جامعه‌شناسی دین در این اثر مورد توجه قرار نگرفته است و یا اگر مورد توجه قرار گرفته، من ندیده‌ام. به عبارت دیگر، در این‌جا ما با تفاوت بین دو نگاه مهم مواجه هستیم که از قضا در آثار مرحوم دکتر شریعتی هم وجود دارد: از یک سو نگاه اجتماعی به دین که همه آن را به عنوان یک نگاه مشهور و شایع می‌شناسند، و از سوی دیگر جامعه‌شناسی دینی یا نگاه دینی به جامعه به عنوان نگاهی که بسیار مغفول واقع شده است. چنین تمایزگذاری را می‌توان در برخی آثار مرحوم شریعتی نظیر امت و امامت، میعاد با ابراهیم و یا حسین وارث آدم مشاهده کرد. اما در این اثر این نگاه را نداریم.
ادامه...
گذر از فردیت در پژوهش
من در دو محور صحبت می‌کنم. یکی درباره اهمیت کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» و دوم درباره یک ابهام نظری. و اما درباره این اثر غیر از جنبه‌های محتوایی یکی از ویژگی‌های آن که در تاریخ پژوهش ماندگار خواهد شد جمعی بودن است. ما کار پژوهشی و تولید فکری جمعی در تاریخ تحقیق و نگارش مان نداریم یا انقدر اندک است که مصداق ضرب المثل «النادر کالمعدوم» می‌شود. البته کارهایی مانند کتاب «محمدخاتم پیامبران» که مرحوم مطهری با همکاری دکتر شریعتی فراهم اوردند یا کتاب «مرجعیت و روحانیت» در سالهای پیش از انقلاب موجود است که تالیف فردی نیست اما مجموعه مقالات است و نمی‌توان آن را مثال و مصداق تولید جمعی دانست.
ادامه...
.JPG)
گزارش تصویری جلسه رونمایی از «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع»
نشست علمی رونمایی از کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» با حضور اساتید جامعه‌شناسی دین، پژوهشگران گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و علاقمندان به این حوزه‌ی مطالعاتی بعدازظهر روز یکشنبه 31 اردیبهشت 1396 در دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد. در این نشست پس از ارائه گزارش مقدماتی در مورد روند تدوین کتابشناسی توسط سه تن از پژوهشگران گروه مطالعاتی (یاشار دارالشفاء، سمیه مومنی و هادی درویشی)، دکتر سراج‌زاده (رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران)، دکتر نجات حسینی (مدیر گروه دین انجمن جامعه‌شناسی) و آقای عمادالدین باقی به طرح نقدها و نظرات خود پرداختند. در ادامه دکتر سارا شریعتی، دکتر احمد شکرچی و برخی از اعضای گروه مطالعاتی و حاضران در نشست نیز به طرح نکات تکمیلی پرداختند. گزارش تصویری این نشست را در ادامه مشاهده می‌کنیم.
ادامه...
درباره ما
گروه مطالعاتی جامعه شناسی تشیع، متشکل از جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران علوم اجتماعی است که حوزه‌ی پژوهشی آنها، دین و مشخصا تشیع است. این گروه بر اساس دغدغه‌ی مشترک اعضای آن مبنی بر کمرنگ بودن رویکرد جامعه‌شناختی به تشیع، در جامعه‌شناسی ایران شکل گرفت و ضرورت اتخاذ رویکرد اجتماعی برای مطالعه دین جامعه خود را فلسفه‌ی تاسیس خود قرار داد. بر این اساس، هدف این گروه، معرفی پژوهش های اجتماعی در حوزه‌های مختلف مربوط به جامعه‌شناسی تشیع است و از آثاری که در این حوزه تولید شده‌اند، برای معرفی و بحث و نقد استقبال میکند.
درباره جامعه‌شناسی تشیع
جامعه‌شناسی تشیع یکی از شاخه‌های جامعه‌شناسی دین است. مطالعه‌ی نمودهای بیرونی امر دینی با شروع از دین نزدیک، یعنی دین جامعه‌ی خود و در ایران، تشیع، با بهره‌گیری از ابزارهای علوم اجتماعی، هدف این شاخه از جامعه‌شناسی دین است. به جز «امامت و عدالت» که از مبادی و اصول تمایزبخش تشیع هستند، مهمترین حوزه‌های جامعه‌شناختی تشیع را به شرح زیر می‌توان برشمرد: تاریخ اجتماعی تشیع؛ انتظار و مهدویت؛ روحانیت و مرجعیت؛ تشیع، سیاست، قدرت؛ مناسک (اعیاد و عزاداری‌ها)؛ باطني‌گرايي، عرفان و تصوف؛ زیارت و مکان‌های مذهبی؛ ادبیات و هنرهای شیعی. ادامه...
کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع
اولین گام در هر پژوهش علمی منبع‌شناسی است. در حوزه‌ی جامعه‌شناسی تشیع، شناسایی کلیه آثار تولید شده در ایران که در کتابخانه ملی ایران موجود است، موضوع کار پژوهشی گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع قرار گرفت. با ملاک قراردادن آثار موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران و محدود کردن حوزه‌ی جست و جو به آثار چاپ شده به زبان فارسی در حوزه‌های تعیین‌شده، صدها اثر شناسایی و مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در هر حوزه با انتخاب کتب واجد «رویکرد اجتماعی»، نقد و بررسی آن به عنوان منبعی در جامعه‌شناسی تشیع، ذیل الگویی واحد در دستور کار قرار گرفت. ادامه ...
برگزاری همایش «سیاستگذاری اجتماعی در جهان اسلام»
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری نهادهای علمی و پژوهشی داخلی و خارجی، نخستین همایش "سیاستگذاری اجتماعی در جهان اسلام" را اردیبهشت ماه سال 1397 برگزار میکند. در توضیح چرایی برگزاری و اهداف این همایش آمده است: مسلمانان حدود 2 میلیارد نفر از جمعیت جهان را شامل می‌شوند و در حدود 40 کشور دنیا در قاره‌های مختلف اکثریت جمعیت را تشکیل می دهند. علاوه بر این، مسلمانان زیادی در کشورهای غیراسلامی زندگی می‌کنند و جمعیت زیادی از ادیان و مذاهب دیگر نیز در کشورهای اسلامی سکونت دارند. سیاستگذاری اجتماعی به‌عنوان ابزاری مهم در سامان‌دادن به جوامع امروزی شناخته می‌شود و در آموزه‌های دین اسلام نیز مفاهیم و راهکارهایی برای بهبود وضعیت رفاهی مردم پیش‌بینی شده است....
ایستادن در آستانه فهم جامعه ایران
انتشار کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه شناسی تشیع» فارغ از اهمیتی که می تواند برای علاقه مندان به پژوهش در حوزه ی جامعه شناسی دین به طور عام و جامعه شناسی اسلام به طور خاص (و در میان گرایش های متکثر آن، «تشیع دوازده امامی در ایران» به طور ویژه) داشته باشد، حامل دو پیام مهم است خطاب به جامعه شناسان متمرکز بر مسائل اجتماعی در ایران: غفلت از جامعه شناسی یکی از رؤیت پذیرترین و در عین حال تأثیرگذارترین و تأثیرپذیرترین پدیده های اجتماعی در جامعه ی ایران، یعنی «مذهب تشیع دوازده امامی»، یا آن طور که سارا شریعتی از آن نام می برد "امر نزدیک"
ادامه ...موضوعی کمتر اندیشیده شده از درون جامعه ما
یکی از نقدهایی که همواره و به ویژه در سالهای اخیر به جریان جامعه شناسی دانشگاهی در ایران از سوی نهادهای خارج از دانشگاه و نیز خود دانشگاهیان مطرح شده است، عدم ارتباط این رشته با مسائل بومی جامعه ایران است. برخی از نقدها بر انتخاب اشتباه موضوعاتی تأکید میکردند که از درون رویکردهای نظری غربی استخراج شده اند و نه از اعماق جامعه ایران و برخی دیگر استفاده از این نظریات و رویکردها را در تحلیل موضوعات مرتبط با ما کاری نادرست محسوب کردهاند که درکی غلط و کژدیسه از شرایط زیست اجتماعیمان ایجاد مینماید.
ادامه ...اعتکاف به مثابه بستری برای تولد دوباره
در چند سال اخیر، رشد چشم‌گیری در برگزاری مناسک دینی و آیین‌های مذهبی در کشور قابل مشاهده بوده است. این رشد به معنای افزایش جمعیت شرکت‌کنندگان در مراسم مذهبی‌ای که قدمت چندین و چند ساله دارند نیست، بلکه منظور از این رشد، افزایشِ تعداد مناسک و مراسم‌های مذهبی‌ای است که در طول سال برگزار می‌شوند؛ از اعیاد و عزاداری‌های غیر مرسوم گرفته تا دهه‌ها و چله‌گیری‌ها و روضه‌خوانی در ایام دینی خاصی که پیش‌تر به عنوان زمان خاص دینی مطرح نبوده‌اند.
تشیع زیسته: مغفول در علوم اجتماعی؛ موثر بر واقعیت اجتماعی
۱-تشیع زیسته، یعنی تشیع واقعی حاضر در «تاریخ» و «جامعه» تاکنون از سوی متفکران ایرانی، چندان از منظر جامعه‌شناسی موضوع مطالعه قرار نگرفته و کتابهای زیادی پیرامون آن به رشته تحریر در نیامده است. این را می‌توان یکی از مهمترین یافته‌های نزدیک به پنج سال جست‌و‌جو و پژوهش یک تیم ۲۰ نفره از پژوهشگران علوم اجتماعی دانست که همه تلاش خود را مصروف یافتن آثاری کردهاند که اگر نه در حوزه «جامعه شناسی تشیع» قرار بگیرند، دست کم از قسمی «رویکرد اجتماعی» برخوردار باشند.(شریعتی و دیگران، ۱۳۹۶ : ۳۰)
محدودیت‌های کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع
پی‌ریزی هر حوزه‌ی مطالعاتی جدیدی نیازمند شناخت میراث و ادبیات نظری موجود است. زمانی که گام‌های اولیه برای شکل‌گیری گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع برداشته شد، به پیشنهاد استاد و سرپرت علمی گروه، دکتر سارا شریعتی، قرار شد مقدمتاً یک ماخذشناسی از ادبیات موجود در این حوزه صورت گیرد که بر ظرفیت‌ها و کمبودهای حوزه‌ی مطالعاتی، اشراف لازم حاصل شود. تردیدی نیست که محصول این مرحله از کار که اکنون با عنوان «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» در دسترس پژوهشگران و عموم افراد قرار گرفته، چیزی بیش از یک گام اولیه برای بارورتر ساختن این حوزه‌ی مطالعاتی نیست. در این یادداشت کوتاه کوشیده‌ام عمدتاً بر برخی محدودیت‌ها تمرکز کنم تا مزایا و نوآوری‌ها.
چرا کتابشناسی؟ چرا انتقادی؟
کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع»، تلاشی جمعی برای پاسخگویی به این نیاز اساسی علوم اجتماعی ایران است: اثری که تلاش میکند داشته‌های علوم اجتماعی ایران را در زمینه شناخت اجتماعی تشیع، به صورتی روشمند، منسجم و منظم نقد کند و ناگفته‌ها را نیز بیابد. نقدی که هم داشته‌های علوم اجتماعی ایران را قدر می‌نهد و هم نقاط ضعف را.کتابشناسی انتقادی جامعه شناسی تشیع را از دید من، شاید بتوان این پروژه را گامی در راستای تحقق هدفی بنیادین قلمداد کرد: «استخراج و تصفیه منابع فرهنگی»؛ این بار در ساحت علوم اجتماعی ایرانی آن‌جا که به شناخت تشیع پرداخته است.
جامعه مبتلا و قرآن مطلا؟
رسانه‌های داخلی از رونمایی بزرگترین قرآن طلا و نقره جهان با حضور آیت الله جوادی آملی در مؤسسه اسراء خبر داده‌اند. همچنین در تصاویر منتشر شده از این رونمایی، تصاویر آیت‌الله مکارم شیرازی نیز به چشم می‌خورد. وزن این قرآن مطلا، ۱۰۰ کیلوگرم اعلام شده است که در آن از طلای ۱۸ و ۲۴ عیار استفاده شده است. از منظر اجتماعی، این چنین اقدامی در شرایط فعلی جامعه ایران، اقدامی منفی به شمار می‌رود. برخی از دلایل منفی بودن این اقدام به این شرح هستند:
انتشار کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع»
کتاب «کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» توسط انتشارات نگاه معاصر روانه بازار نشر شد و در دسترس مخاطبین قرار گرفت. این کتاب، محصول فعالیت جمعی پنجساله گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی است. در این کتاب نود و هفت اثر که از زمان ورود صنعت چاپ به ایران تا کنون با رویکرد اجتماعی به بررسی تشیع پرداخته‌اند، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته‌اند.
ادامه ...حوزه کاربری
تماس با ما
این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
