چقدر مقدس‌تر است؟

مدیریت زمان‌ها و مکان‌های مقدس یکی از دغدغه‌های دائمی حکومت در سال‌های پس از انقلاب بوده است. این مسأله خود را در موارد گوناگون مانند گسترش مکان‌هایی مانند حرم ائمه، امامزاده‌ها و افراد مقدس یا سازماندهی مناسک مذهبی بروز داده است. تمایزگذاری در برگزاری مناسبت‌ها و توجه به آنها را می‌توان یکی از موارد مطرح شده دانست. به نظر می‌رسد در سال‌های پس از انقلاب از سوی حکومت برخی مناسبت‌ها خواسته یا ناخواسته در جایگاهی قرار گرفته‌اند که «مقدس‌تر» از دیگر مناسبت‌ها قلمداد شوند. 

ادامه ...

معرفی و نقد کتاب «مطالعات شیعه‌شناسی در ایتالیا»

«مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا» عنوان گویایی برای مجموعه مقالات بیانکاماریا اسمارچا امورتی، اسلام‌شناس ایتالیایی پیرامون تشیع نیست. در حالیکه عنوان کتاب ذهن ما را به سوی پژوهشی صرف در موضوع این رشته علمی در کشور ایتالیا می‌کشاند محتوای آن موضوعات متنوع و جالبی را در ارتباط با سیر تحول تشیع، مسأله تشیع و قدرت و در انتها رابطه غرب و تشیع مطرح می‌کند که در نوع خود برای خوانندگان علاقه‌­مند بسیار آموزنده است.

ادامه ...

بقعه سید علی صفوی معروف به سلطانعلی سیاهپوش «پیررودبند»

در محله رودبند در شمال غربی شهر دزفول و در ارتفاعی مشرف به رودخانه، بقعه «پیر رودبند» قرار دارد که از گذشته دور زیارتگاه اهالی شهر دزفول بوده است. سید علی صفوی معروف به سلطانعلی سیاهپوش یا پیر رودبند یا «آقا رودبند» نسبش با ۲۲ واسطه به امام  موسی کاظم(امام هفتم شیعیان) می‌رسد .رودبند نوه شیخ صفی الدین اردبیلی و پدربزرگ شاه اسماعیل صفوی بوده است.

ادامه ...

پارادوکس مشروطیت ایران: جدال علما با سوسیال دموکرات‌ها بر سر موضع مشترک(قسمت دوم)

مشروطه‌ی دوم در نتیجه‌ی یک سال مبارزه‌ی مسلحانه‌ی نیروهای داخلی بار دیگر در جامعه‌ی ایران استقرار پیدا کرد. مشروطه‌ی دوم را می‌توان در واقع بازسازی‌شده‌یِ مشروطه‌ی ویران شده‌ای دانست که با واقعه‌ی به توپ بستن مجلس رو به اضمحلال رفت. نیروهای سیاسی-مذهبی در سودای احیای مشروطه‌ی اول بودند. مصوبات مجلس دوم در حد تصویب برخی قوانین عمومی-عرفی باقی ماند و هیچگونه بازاندیشی در ساختار مشروطه‌ی عرفی-شرعی که در متمم قانون اساسی تمهیدات آن فراهم آمده بود، صورت نگرفت. 

ادامه ...

نهادهای دینی و جامعه‌شناسی: از طرد تا پذیرش انتقادی

جامعه‌شناسی تشیع اصطلاح و همچنین رویکرد تازه‌ای در جامعه‌ی علمی ماست، هنوز بیش چند سالی از رواج این اصطلاح نمی‌گذرد، اما خوشبختانه به قدر کافی طولانی شده است تا امروز بتوانیم از یک تاریخچه صحبت کنیم و در تحلیل نسبت این رویکرد با نهادهای مشروع دینی، دو دوره را از یکدیگر متمایز کنیم: نخست یک دوره‌ی طرد، دوره‌ای که رویکرد جامعه‌شناختی به اسلام و تشیع از جانب نهادهای مشروع دین مورد قبول نبود و امروز که می‌توان از دوره‌ی پذیرش انتقادی آن نام برد. آیا می‌توان از دو دوره صحبت کرد یا بهتر است از دو موضع سخن گفت که همچنان به شکل موازی موجود است؟ به عبارت دیگر آیا ما از مرحله‌ی طرد رویکرد اجتماعی وجامعه‌شناختی به اسلام و تشیع گذر کرده‌ایم؟ به نظر من آری.

 

ادامه ...

پارادوکس مشروطیت ایران: سربرآوردن سکولاریزاسیون از دل پروژه‌ی مشروع‌سازی مشروطه (قسمت نخست)

نخستین تجربه‌ی استقرار مشروطه در جامعه‌ِی ایران با بحران مشروعیت دینی رو به رو گردید. این بحران بدل به نیروی محرکه‌ای شد که سیر تحول مشروطه‌ی اول را تحت تأثیر قرار داد. جریانی از علما در جایگاه اپوزیسیون نظام سیاسی نوظهور قرار گرفتند و با تئوریزه کردن ایده‌آل "مشروطه‌ی مشروعه" از ضرورت بازاندیشی و اصلاح در مشروطه‌ی غربی سخن به میان آوردند. این نیروهای مذهبی نقش دوگانه‌ای را در مشروطه‌ی اول ایفا کردند: نخست دگردیسی ماهیت مشروطه به واسطه‌ی مشروع‌سازی متمم قانون اساسی و دوم واسازی ساختار مشروطه از طریق هم‌گرایی با دیگر نیروهای استبدادی و استعماری. 

ادامه ...

نابرابری فضایی و طرد اجتماعی مبتنی بر نهاد دین

یکی از مراجع تقلید اخیراً در دیدار با برخی مسئولان شهری شهر قم، ضمن توجه به مشکلات شهری قم و تاکید بر لزوم توجه مدیران شهری به این مشکلات، با اشاره به لزوم جداکردن حساب شهر قم از سایر شهرهای ایران توسط مقامات دولتی و مردم، خواهان آن شده‌اند که «باید با مدیریت مهاجرت‌ها موقعیت قم را حفظ کرد و نباید اجازه داد افراد نفوذی، قاچاقچی و خلافکار وارد قم شوند.» خواسته‌هایی از این دست پیش از این نیز سابقه داشته است. 

ادامه ...

شهید: تغییر تصویر

مفهوم شهید همیشه در روایت تاریخ تشیع سهمی داشته است. از واقعۀ عاشورا که حسین به جای حمزه عموی پیامبر، لقب سیدالشهدا را می­گیرد تا در مکاتبات علمای دورۀ قاجار و اکنون نظام جمهوری اسلامی ایران، مفهوم شهید به صورت­های مختلف بازنمایی­ شده است.آنچه وجه تمایز  ادوار مختلف تاریخ تشیع است نحوۀ بازنمایی و استفاده از نمادها و المان­های متفاوت مصداق شهید است. بدیهی است که با  توسعۀ مدرنیته در جامعۀ ایران و مطرح شدن هرچه بیشتر حوزۀ هنر، بازنمایی مفهوم  شهید شکلی متفاوت به خود گرفته است. در دوران پس از انقلاب ۵۷ و نظام جمهوری اسلامی، بازنمایی از شهید با به خدمت گرفتن هنر روایتی هژمونیک را ساخته است که این بازنمایی همان خوانش رسمی از شهید است.

ادامه ...

گذری بر سیر تحول اجتماعی انتظار

پیدا کردن یک تعریف دقیق برای مفهوم «انتظار» در تشیع کار ساده‌ای نیست. از آن رو که رویکردها نسبت به این امر در میان شیعیان ـ از علما و روشنفکران گرفته تا مردم عادی ـ بسیار متفاوت و گاه متناقض هستند. طبق منابع تاریخی پس از مرگ آخرین نایب خاص و آغاز غیبت کبری، دوره‌ای در تاریخ تشیع آغاز شد که بیش از هر چیز با سردرگمی و آشفتگی همراه بود.

ادامه ...

مرجعیت و حزب بعث عراق

حزب بعث از احزاب سیاسی عراق با مبادی نظری پان‌عربیسم، نوسازی اقتصادی و سوسیالیسم بود که در سال 1963 (1342ش.) با کودتا علیه عبدالکریم قاسم روی کار آمد و بیش از سه دهه بر فضای سیاسی عراق حاکم بود که در نهایت با اشغال عراق توسط امریکا و متحدانش در سال 2003 این حاکمیت پایان یافت. عبدالکریم قاسم در طی حکومت خود دست به اصلاحاتی زده بود که برخی از مواد این اصلاحات نظیر اعطای حقوق مساوی مرد و زن و باز گذاشتن زمینه برای فعالیت گرایش‌های کمونیستی، مورد حساسیت روحانیان و مراجع نجف واقع شد. به همین سبب، هنگامی حزب بعث در سال 1963 درصدد کودتا برآمد، توانست با تظاهر به اسلام‌گرایی، نظر مراجع و روحانیان عراقی را جلب نماید. 

ادامه ...