شیئ‌وارگی مداحی معاصر
من در این مقاله تلاش می‌کنم از رهگذر آرائ لوکاچ درباره‌ی شیءوارگی، آگاهی طبقاتی، آگاهی کاذب و طبیعت ثانویه، با بررسی تاریخ اجتماعی مویه و مداحی، روند شیءوارگی مداحی را شرح دهم. از تاریخچه زاری در اسلام و تشیع شروع می‌کنم و بعد، رابطه مداحی و موسیقی را بررسی می‌کنم تا نشان دهم چگونه تحولات اجتماعی و سیاسی، مداحی را به دوران معاصر رسانده‌است. در بخش اصلی این مقاله، مداحیِ معاصر را مطالعه می‌کنم و میان این سه دوره مداحی معاصر تمایز قائل می‌شوم: مداحی سنتی، مداحی محلی، مداحی پاپ. در نهایت فرایند شیئ‌وارگی را به طور مشخص در جریان مداحی پاپ نشان خواهم‌داد.
ادامه...
تاریخچه کوتاهی از مطالعه «شیعه دوازده امامی» در غرب
«شیعه دوازده امامی در دوران مدرن، فرهنگ مذهبی و تاریخ سیاسی»، عنوان کتابی است که در سال ۲۰۰۱ توسط راینر برونر و ورنر اند منتشر شد. هر دو ویراستار، از متخصصین مطالعات اسلام و تشیع هستند که آثار متعددی در زمینه جوامع شیعی تالیف کرده‌اند. این کتاب، حاصل جمع‌آوری مجموعه مقالات کنفرانسی است که در اکتبر ۱۹۹۹ در فرایبورگ آلمان برگزار شد. این مقالات، ذیل چهار فصل دسته‌بندی شده‌اند: «الهیات و آموزه‌ها»،«مباحثات درونی و نقش مخالف‌خوان‌ها»، «ایدئولوژی و سیاست در قرن بیستم» و در نهایت، «مورد جمهوری اسلامی ایران». ذیل هر یک از این 4 فصل مقالات مرتبط آورده شده است. اگرچه همه مقالات را نمی‌توان به طور کامل ذیل «جامعه‌شناسی تشیع» دانست، اما رویکرد کلی کتاب، نگاهی اجتماعی به شیعیان دوازده امامی است.
ادامه...
پایانِ مستوری
ظاهراً دیروز دومین "جشنواره"ی داستان و «خاطره‌نویسی» طلاب با عنوان اشراق در قم برگزار شده‌است. مسوولین برگزاری جشنواره از دریافت ۱۶۰۰ خاطره و روایت و داستان از طلاب خبر داده‌اند. این میزان خاطره و روایت از خویشتنِ حوزوی و رشد ۴۰۰ درصدی ادعایی مسوولان جشنواره در مورد دریافت آثار نسبت به دوره‌ی قبل، آن هم در یک جشنواره‌ی رسمیِ محدود و مدت زمان کوتاه از منظر جامعه‌شناختی اهمیت دارد.مصادیق دیگر این گزاره نیز فراوان‌اند: امروز روحانیت از ساخت فیلم‌های سینمایی که پشت پرده زندگی حوزیان را نشان بدهد، استقبال می‌کنند: بر خلاف دهه‌های گذشته، فیلم‌های فراوانی با این موضوع ساخته می‌شود و حساسیتی هم برنمی‌انگیزد. طلاب و حوزویان حضور پررنگی در فضای مجازی دارند.
ادامه...
ایمان در حاشیه؟
وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه به هیچ وجه مساعد نیست. این مساعد نبودن، امروز به گونه‌ای است که تمامی ارکان نظام نیز به آن معترفند. حکومت، اسلامی است. ارتباط بخش عمده‌ی نهاد روحانیت و مرجعیت با حکومت جدی و ارگانیک است. به همین دلیل روحانیت و مرجعیت نیز در وضعیت فعلی دارای مسوولیت است و نمی‌تواند دامان خود را از وضعیت نامساعد حاضر بیرون بکشد. این مسأله به خصوص در مورد بخش‌های نزدیک‌تر به حاکمیت حوزه صدق میکند.
ادامه...
ورود جامعه‌شناسی دین در ایران به مرحله‌ای جدید
«شاید بشود به نسل سوم جامعه‌شناسی تشیع فکر بکنیم و آن این است که وارد دیالوگ انتقادی با تجویزکنندگان دین بشویم». این گزاره‌ای است که توسط دکتر احمد شکرچی ـ عضو هیئت علمی دانشگاه بهشتی ـ در بخش پایانی نشست علمی رونمایی از «کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» مطرح شده است. به سنت همیشگی جلسات عمومی گروه مطالعاتی، بخش پایانی جلسات به گفتگو و بحث گروهی حضار و سخنرانان در جلسه اختصاص داشت. نظر به اهمیت مباحث مطرح شده، متن پرسش و پاسخ جلسه رونمایی کتاب جامعه‌شناسی تشیع در انجمن جامعه‌شناسی ایران در تاریخ 31 اردیبهشت 96 پیاده شده و منتشر می‌گردد:
ادامه...
درباره ما
گروه مطالعاتی جامعه شناسی تشیع، متشکل از جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران علوم اجتماعی است که حوزه‌ی پژوهشی آنها، دین و مشخصا تشیع است. این گروه بر اساس دغدغه‌ی مشترک اعضای آن مبنی بر کمرنگ بودن رویکرد جامعه‌شناختی به تشیع، در جامعه‌شناسی ایران شکل گرفت و ضرورت اتخاذ رویکرد اجتماعی برای مطالعه دین جامعه خود را فلسفه‌ی تاسیس خود قرار داد. بر این اساس، هدف این گروه، معرفی پژوهش های اجتماعی در حوزه‌های مختلف مربوط به جامعه‌شناسی تشیع است و از آثاری که در این حوزه تولید شده‌اند، برای معرفی و بحث و نقد استقبال میکند.
درباره جامعه‌شناسی تشیع
جامعه‌شناسی تشیع یکی از شاخه‌های جامعه‌شناسی دین است. مطالعه‌ی نمودهای بیرونی امر دینی با شروع از دین نزدیک، یعنی دین جامعه‌ی خود و در ایران، تشیع، با بهره‌گیری از ابزارهای علوم اجتماعی، هدف این شاخه از جامعه‌شناسی دین است. به جز «امامت و عدالت» که از مبادی و اصول تمایزبخش تشیع هستند، مهمترین حوزه‌های جامعه‌شناختی تشیع را به شرح زیر می‌توان برشمرد: تاریخ اجتماعی تشیع؛ انتظار و مهدویت؛ روحانیت و مرجعیت؛ تشیع، سیاست، قدرت؛ مناسک (اعیاد و عزاداری‌ها)؛ باطني‌گرايي، عرفان و تصوف؛ زیارت و مکان‌های مذهبی؛ ادبیات و هنرهای شیعی. ادامه...
کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع
اولین گام در هر پژوهش علمی منبع‌شناسی است. در حوزه‌ی جامعه‌شناسی تشیع، شناسایی کلیه آثار تولید شده در ایران که در کتابخانه ملی ایران موجود است، موضوع کار پژوهشی گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع قرار گرفت. با ملاک قراردادن آثار موجود در کتابخانه‌ی ملی ایران و محدود کردن حوزه‌ی جست و جو به آثار چاپ شده به زبان فارسی در حوزه‌های تعیین‌شده، صدها اثر شناسایی و مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در هر حوزه با انتخاب کتب واجد «رویکرد اجتماعی»، نقد و بررسی آن به عنوان منبعی در جامعه‌شناسی تشیع، ذیل الگویی واحد در دستور کار قرار گرفت. ادامه ...
حبس خانگی مراجع
حبس خانگی مراجع به عنوان راهکاری برای قطع ارتباط آنان با جامعه و مقلدان توسط حکومت‌های وقت در دوران معاصر به کار بسته شده است. مقارن با ظهور مرجعیت عامه و از زمانی که عنوان یک نیروی اجتماعی ـ سیاسی موثر در جوامع شیعی حضور داشته، نوعی تفکیک میان اقتدار دین و دولت پدید آمده است. این دوگانگی، در ادواری که نوعی توازن نسبی میان مرجعیت و حکومت وجود داشته، موجب تعامل‌های دوسویه یا حیات موازی و بدون اصطکاک شده است. اما در برخی ادوار، توازن میان جایگاه اجتماعی مراجع و اهرم‌های سیاسی حکومت بر هم خورده که این امر در غالب مواقع به بروز اصطکاک و تقابل میان مرجعیت و حکومت انجامیده است.
برگزاری همایش «سیاستگذاری اجتماعی در جهان اسلام»
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری نهادهای علمی و پژوهشی داخلی و خارجی، نخستین همایش "سیاستگذاری اجتماعی در جهان اسلام" را اردیبهشت ماه سال 1397 برگزار میکند. در توضیح چرایی برگزاری و اهداف این همایش آمده است: مسلمانان حدود 2 میلیارد نفر از جمعیت جهان را شامل می‌شوند و در حدود 40 کشور دنیا در قاره‌های مختلف اکثریت جمعیت را تشکیل می دهند. علاوه بر این، مسلمانان زیادی در کشورهای غیراسلامی زندگی می‌کنند و جمعیت زیادی از ادیان و مذاهب دیگر نیز در کشورهای اسلامی سکونت دارند. سیاستگذاری اجتماعی به‌عنوان ابزاری مهم در سامان‌دادن به جوامع امروزی شناخته می‌شود و در آموزه‌های دین اسلام نیز مفاهیم و راهکارهایی برای بهبود وضعیت رفاهی مردم پیش‌بینی شده است....
نهادِ دین، قدرت و شکست قواعد حرفه ای
وزارت بهداشت، مخالفت خود را با پوشش اعلام شده کادر پزشکی در یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور (زاهدان) اعلام کرد. این خبری بود که امروز در رسانه‌ها به نقل از وزارت بهداشت اعلام شد. ماجرا چه بود؟ رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در یک مراسم از لباس فرم جدیدی مربوط به پرستاران رونمایی و شروع استفاده از آن را اعلام کرده بود. این پوشش جدید، ظاهراً در چهارچوب طرح "چادر؛ حجاب برتر" اجرایی شده بود. وی در صحبتهایش اعلام کرده بود که این اقدام، در چهارچوب اقدامات فرهنگی نهادهایی چون "معاونت فرهنگی دانشجویی" و "نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه" انجام شده است. در تصاویر مراسم رونمایی از این پوشش جدید را برخی حوزویان که احتمالاً مقاماتی مسوول نیز بوده اند، انجام میدهند.
تصویرسازی کاریکاتوری قرآن؟ تحول رابطه هنر و اسلام شیعی در موقعیت پساانقلابی
در ماه رمضان امسال(96)، شهرداری تهران، مجموعه تبلیغات خود را در سطح شهر با عنوان «سبک زندگی قرآنی» اجرا کرده است. این مجموعه، شامل بنرهای بزرگی است که مفاهیم قرآنی را با تصویرسازی بیان کرده اند. نکته ی مهم این است که تعداد زیادی از آیات قرآن، با "کاریکاتور" تصویر شده و در سطح شهر نصب شده اند. حدود یک هفته از نصب این بنرها در سطح شهر گذشته و هیچ اعتراضی به این بنرها صورت نگرفته است. این نشانه‌ای از یک تغییر است. تغییر نسبت هنرها و اسلام شیعی. ادعای من این است که این تغییر، شاید تنها در موقعیتِ خاص امروز ایران میسر بود: جایی که نهاد رسمی دین به حکومت رسیده باشد.
جامعه‌شناسی تشیع، جانبداری مذهبی و تقسیم کار علمی
جامعه‌شناسی تشیع موضوع مهمی است و دو سوال مهم را برای ما مطرح میکند، اول اینکه آیا جامعه‌شناسی هر دین نسبت ویژه‌ای با محتوا و مضامین الهیاتی و کلامی آن دین و مذهب خواهد داشت؟ آیا پژوهشگران آن مذهب و دین خاص جانبداری‌های مسلکی و تئولوژیک نسبت به آن دارند یا نه؟ و متالهان و متکلمان هر دین باید از این مطالعات نگران باشند یا باید استقبال کنند؟ دوم اینکه آیا در مطالعات اجتماعی دین، وقتی ما به یک دین خاص می‌پردازیم به نوعی فرقه‌گرایی و جهت‌گیری دچار نشده‌ایم؟ چرا این موضوع نباید تحت عنوان عام جامعه‌شناسی دین و جامعه‌شناسی اسلام قرار بگیرد؟ و آیا جامعه‌شناسی تشیع خود جهت‌گیری محققان این کتاب را نشان نمی‌دهد؟
ادامه ...کار گروهی علمی در زمانه فردی شدن
تمایز بین جامعه‌شناسی دینی و جامعه‌شناسی دین در این اثر مورد توجه قرار نگرفته است و یا اگر مورد توجه قرار گرفته، من ندیده‌ام. به عبارت دیگر، در این‌جا ما با تفاوت بین دو نگاه مهم مواجه هستیم که از قضا در آثار مرحوم دکتر شریعتی هم وجود دارد: از یک سو نگاه اجتماعی به دین که همه آن را به عنوان یک نگاه مشهور و شایع می‌شناسند، و از سوی دیگر جامعه‌شناسی دینی یا نگاه دینی به جامعه به عنوان نگاهی که بسیار مغفول واقع شده است. چنین تمایزگذاری را می‌توان در برخی آثار مرحوم شریعتی نظیر امت و امامت، میعاد با ابراهیم و یا حسین وارث آدم مشاهده کرد. اما در این اثر این نگاه را نداریم.
گذر از فردیت در پژوهش
من در دو محور صحبت می‌کنم. یکی درباره اهمیت کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» و دوم درباره یک ابهام نظری. و اما درباره این اثر غیر از جنبه‌های محتوایی یکی از ویژگی‌های آن که در تاریخ پژوهش ماندگار خواهد شد جمعی بودن است. ما کار پژوهشی و تولید فکری جمعی در تاریخ تحقیق و نگارش مان نداریم یا انقدر اندک است که مصداق ضرب المثل «النادر کالمعدوم» می‌شود. البته کارهایی مانند کتاب «محمدخاتم پیامبران» که مرحوم مطهری با همکاری دکتر شریعتی فراهم اوردند یا کتاب «مرجعیت و روحانیت» در سال‌های پیش از انقلاب موجود است که تالیف فردی نیست اما مجموعه مقالات است و نمی‌توان آن را مثال و مصداق تولید جمعی دانست.
ادامه ...گزارش تصویری جلسه رونمایی از «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع»
.JPG)
نشست علمی رونمایی از کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» با حضور اساتید جامعه‌شناسی دین، پژوهشگران گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و علاقمندان به این حوزه‌ی مطالعاتی بعدازظهر روز یکشنبه 31 اردیبهشت 1396 در دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد. در این نشست پس از ارائه گزارش مقدماتی در مورد روند تدوین کتابشناسی توسط سه تن از پژوهشگران گروه مطالعاتی (یاشار دارالشفاء، سمیه مومنی و هادی درویشی)، دکتر سراج‌زاده (رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران)، دکتر نجات حسینی (مدیر گروه دین انجمن جامعه‌شناسی) و آقای عمادالدین باقی به طرح نقدها و نظرات خود پرداختند. در ادامه دکتر سارا شریعتی، دکتر احمد شکرچی و برخی از اعضای گروه مطالعاتی و حاضران در نشست نیز به طرح نکات تکمیلی پرداختند. گزارش تصویری این نشست را در ادامه مشاهده می‌کنیم.
ادامه ...نشست علمی رونمایی از کتابشناسی انتقادی جامعه شناسی تشیع
جلسه رونمایی از کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع توسط انجمن جامعه‌شناسی ایران در روز 31 اردیبهشت 1396 از ساعت 15 الی 17 برگزار خواهد شد. در این جلسه دکتر سید حسین سراج زاده (رییس انجمن جامعه شناسی ایران)، دکتر محمود نجات حسینی (مدیر گروه دین انجمن جامعه شناسی ایران) و عماد الدین باقی (پژوهشگر و عضو گروه دین انجمن جامعه شناسی ایران) به همراه سارا شریعتی و دیگر مولفان کتاب به عنوان سخنران حضور خواهند داشت.
کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع در جمع پرفروش‌ترین‌ها
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «جامعه‌شناسی تشیع» محصول فعالیت جمعی پنج‌ساله گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی که از سوی انتشارات نگاه معاصر منتشر شده، جایگاه دوم فهرست پرفروش‌های حوزه علوم انسانی را به خود اختصاص داد. در این کتاب 97 اثر منتشر شده از زمان ورود صنعت چاپ به ایران تا کنون که با رویکرد اجتماعی به بررسی تشیع پرداخته‌اند، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است و مسائل اساسی برآمده از کتابشناسی آن حوزه خاص را بیان شده است.
ادامه ...اعتکاف به مثابه بستری برای تولد دوباره
در چند سال اخیر، رشد چشم‌گیری در برگزاری مناسک دینی و آیین‌های مذهبی در کشور قابل مشاهده بوده است. این رشد به معنای افزایش جمعیت شرکت‌کنندگان در مراسم مذهبی‌ای که قدمت چندین و چند ساله دارند نیست، بلکه منظور از این رشد، افزایشِ تعداد مناسک و مراسم‌های مذهبی‌ای است که در طول سال برگزار می‌شوند؛ از اعیاد و عزاداری‌های غیر مرسوم گرفته تا دهه‌ها و چله‌گیری‌ها و روضه‌خوانی در ایام دینی خاصی که پیش‌تر به عنوان زمان خاص دینی مطرح نبوده‌اند.
حوزه کاربری
تماس با ما
این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
