بیت مراجع

بیت مرجع تقلید، محل استقرار و برگزاری دیدارهای مرجع و در مواردی محل سکونت وی می‌باشد؛ مدیریت نهادها و مراکز تحت سرپرستی مرجع تقلید نیز توسط سازوکارهای تعبیه‌شده در بیت صورت می‌پذیرد.

بیت در لغت به معنای جايگاه و پناهگاه انسان در شب و در اصطلاح رایج به معنای خانه و محل سکونت است؛ کلمه‌ی بیت در فرهنگ دینی واجد دایره‌ی معنایی ویژه‌ای است که به آن تقدس می‌بخشد؛ چرا که بیت هم در مورد کعبه، خانه‌ی خدا (بیت‌العتیق و بیت‌الله) و هم در مورد خاندان پیامبر به کار رفته است. در احادیث و روایات امامان شیعه نیز اهل‌بیت اشاره به خاندان پیامبر اسلام دارد. به همین سبب، مفهوم بیت هم مفهومی ریشه‌دار در سنت اسلامی است و هم فضای مفهومی آن آمیخته با عنصر تقدس و فرهنگ دینی است. آغاز کاربرد مفهوم بیت، برای محل استقرار و سکونت مراجع تقلید، به طور دقیق مشخص نیست؛ اما به نظر می‌رسد مفهوم «بیوت مراجع» نظیر خود مفهوم «مرجع تقلید» و «آیت‌الله‌العظمی» متاخر بوده و تنها در یک یا دو سده‌ی‌‌ اخیر به کار رفته باشد.

در اصطلاح رایج امروزین، بیت مرجع تقلید همان دفتر اصلی مرجع می‌باشد. گرچه موارد اندکی می‌توان برشمرد که محل سکونت مرجع و بیت در مکان‌های متفاوتی واقع شده باشند، اما عموماً بیت، محل سکونت مرجع و خانواده‌اش نیز می‌باشد؛ بر این اساس، بیت دارای دو بخش «اندرونی» و «بیرونی» می‌باشد؛ اندرونی محل استقرار خانواده و استراحت مرجع است که حوزه‌ی شخصی وی می‌باشد و تنها افراد معدود که احتمالا پیوند خویشاوندی با مرجع دارند به آن رفت و آمد می‌کنند؛ بیرونی همان دفتر کاری و عمومی مرجع است که تشکیلات اداری، مالی و روابط عمومی مرجع در آن مستقر است. در این بخش اقشار گوناگون مردم و مقلدان، شاگردان، فصلا و علما و مقامات سیاسی رفت و آمد دارند و دیدارهای خصوصی یا نیمه‌عمومی مراجع در آن انجام می‌شود.

اندرونی بیت مراجع تقلید محل تجلی سبک زندگی مراجع است؛ سطح مراودات اجتماعی مشخص و خصوصی و سبک زندگی متشرعانه و غالباً ساده و بی‌تکلف، مولفه‌های اندرونی بیت را تشکیل می‌دهند که عموماً خارج از دسترس مشاهده و بررسی بوده و حوزه‌ی شخصی مراجع محسوب می‌شوند و به همین سبب گزارش‌های نادری از چندچون اندرونی بیوت مراجع می‌توان سراغ گرفت(←ارتباط خانوادگی).

اما بخش بیرونی که مامن اقتدار دینی، سیاسی و اقتصادی مراجع است، به فراخور مشی مراجع و مقتضیات زمان ممکن است بخش‌های گوناگون داشته باشد. در اشکال بسیار سنتی و محدود، این بخش‌ها از هم تفکیک نشده و مرجع تقلید شخصاً به رتق و فتق تمام امور ریز و درشت می‌پردازد. برای مثال، زیرانداز ساده‌ی که مرجع برای نشستن استفاده می‌کند، صندوق وجوهات شرعی نیز هست. اما بیوت مراجع عامه که هم بیلان مالی گسترده‌ای دارند (وجوهات دریافتی و پرداختی) و هم بر نهادها و مراکز متعددی نظارت می‌کنند، و هم به پرسش‌های شرعی مقلدن و مراجعات مقامات پاسخ می‌گویند، نیازمند تفکیک بخش‌ها و تقسیم کار هستند. معمولاً در این بیوت، افراد مورد اعتماد مراجع تقلید عهده‌دار مدیریت هر بخش هستند که این افراد مورد اعتماد نیز یا فرزندان و دامادهای مراجع هستند یا روحانیان مجرب و کاملا مورد اطمینان شخص مراجع. بر این اساس، ممکن است یکی از معتمدان عهده‌دار امور روابط عمومی، نظیر هماهنگی دیدارها با مقامات و مراجعان، نظارت بر تنظیم و ارسال اخبار رسمی بیت و موارد مشابه گردد؛ فرد معتمد دیگر، مدیریت جمع‌آوری و تخصیص وجوهات شرعی به افراد و مراکز گوناگون را بر عهده داشته باشد؛ فرد یا افرادی مسئولیت هیات (شورای) استفتاء و پاسخگویی به سوالات شرعی مقلدان را مکفل باشند؛ فردی نیز مسئولیت هماهنگی جلسات درس و بحث مراجع تقلید را بر عهده داشته باشد. هیچ ساختار واحد و یکپارچه‌ای برای تمام بیوت مراجع نمی‌توان ترسیم کرد؛ اما خطوط کلی مذکور را می‌توان در بیت غالب مراجع رهگیری نمود.

معتمدان مذکور در بیوت مراجع تقلید، به سبب اینکه واسطه‌ی مدیریت و اشراف نهایی مراجع بر شئون مختلف بیت هستند، خواه‌ناخواه از قدرت و نفوذ قابل‌توجهی برخوردارند و می‌توانند با برخوردهای سلیقه‌ای یا کانالیزه کردن اخبار و مراودات اجتماعی و اقتصادی بیت، سمت‌و‌سوی ویژه‌ای به مشی و عملکرد مراجع بدهند. همین امر سبب گردیده که نظام بیوتات مراجع به عنوان یکی از مبادی آسیب‌پذیری، به محل بحث و تامل و هشدار آسیب‌شناسان مرجعیت بدل گردد. 

• < قبلی
• بعدی >