مطالعه جامعه شناختی اماکن مقدس: تبیین گسترش و تحولات اماکن مقدس در جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی آستان مقدس حضرت عبدالعظیم)

•  نگارنده: راضیه شیخ رضایی
• استاد راهنما: سارا مزینانی شریعتی
• استاد مشاور: سید مهدی اعتمادی فرد
• کارشناسی ارشد
• سال:  ۱۳۹۶
•  رشته: علوم اجتماعی - مطالعات جوانان
• دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی

چکیده

اماکن مقدس به‌خصوص اماکن زیارتی و امامزاده‌ها یکی از ارکان مهم تشیع هستند که در دوره جمهوری اسلامی با تغییراتی همراه است. چگونگی پدیده گسترش و تحولات اماکن مقدس و پیامدهای اجتماعی این تغییرات، سؤالات مشخص تحقیق است. برای مطالعه تحولات و تغییرات اماکن مقدس یک موردمطالعه انتخاب شد. آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع) واقع در شهرری، در جنوب شرقی تهران است که از دیرباز تاکنون همواره موردتوجه شیعیان بوده است. با توجه به اهمیت تاریخی این آستان و جایگاه کنونی آن در گسترش و تحول مکان، این تحقیق درصدد بود، بتواند علاوه بر توصیف وضعیت کنونی آن، تعارضات، تناقضات و سیاست توسعه گسترش و تحول اماکن مقدس را نشان دهد. بر این اساس، برای ایجاد حساسیت نظری، به ادبیات جامعه‌شناسی درباره مکان مقدس ارجاع داده شد.‌ روش تحقیق کیفی است که با تکنیک‌های مصاحبه‌های نیمه ساخت‌یافته با مسئولین آستان و مردم، مشاهده، عکس، مطالعه اسناد و مدارک، داده‌ها گردآوری شدند. درمجموع ۱۷ مصاحبه صورت گرفت و ۱۵ گزارش مشاهداتی نوشته شد. در پایان این پژوهش، توصیفی از وضعیت گسترش فیزیکی و کالبدی آستان و تحولات اداری، اقتصادی، سیاسی و دینی- فرهنگی آستان ارائه شد. وضعیت پدیده گسترش و تحولات اماکن مقدس نیز چنین تحلیل شد که فرهنگ بزرگداشت مزار، سیاست‌های تبلیغی و نفوذ سیاسی حکومت، سلیقه‌های شخصی تولیت، افزایش جمعیت و کمبود فضاهای خدماتی و فراغتی شرایطی‌اند که در این پدیده مؤثرند اما استراتژی‌هایی چون بوروکراتیک کردن، ورود به عرصه اقتصادی و درآمدزایی، چند کاربری کردن و چند کارکردی شدن و افزایش مناسک دینی و برنامه‌های علمی- فرهنگی، پیامدهای خواسته و ناخواسته‌ای برای اماکن مقدس در پی داشته است همچون حس بیگانگی مردم با آستان، تخریب بافت شهری، مفاسد اقتصادی و درنهایت تقدس‌زدایی از مکان مقدس. گرچه این پژوهش با مفهوم امر قدسی شروع شد، اما با مفاهیم بوروکراتیزاسیون و مدرنیزاسیون نیز پیوند خورد و نشان داد ما با پدیده ناخواسته قدسی غیر معنوی مواجهیم.

مشاهده فایل چکیده