گروه مطالعاتی جامعهشناسی تشیع، کار خود را از سال ۱۳۹۰ آغاز کرد. پس از بحثهای آغازین دربارهی الگوهای ممکن پیرامون پیشبرد کار، اعضا به این نتیجه رسیدند که به عنوان نخستین گام برای شناسایی میدان، نیاز است که پژوهشها و آثار پیشین (به طور مشخص، کتابها، به عنوان مهمترین بخش شناسایی آثار) مورد وارسی قرار گیرند. این بررسی به ما کمک میکرد که بتوانیم کارهای انجامگرفته پیشین را مورد سنجش و ارزیابی قرار داده و نظریات و تزهای اصلی مورد بحث و گفتگوی محققان حوزهی مطالعاتی را استخراج کرده و مقایسه نماییم. از رهگذر این امر، تحلیل خط سیر مطالعاتی تا اکنون و شناسایی خلاءهای موجود امکانپذیر میشود. پس از برداشتن این گام آغازین در شناسایی کارهای پیشین است که میتوان تحقیقات بعدی گروه مطالعاتی را سامان داد. بدین ترتیب کار کتابشناسی از تابستان ۱۳۹۰ آغاز شد.
ادامه ... در پروژه مطالعاتی جامعه شناسی تشیع، «امامت و عدالت» نه به عنوان دو حوزه در کنار سایر حوزههای پژوهشی جامعه شناسی تشیع بلکه به عنوان سرفصلی ورای همه حوزهها در نظر گرفته شد. به این دلیل که «امامت و عدالت» دو اصل بنیادی تشیع و وجه ممیزه «اعتقادی» و «تاریخیاجتماعی» آن از دیگر فرقههای اسلامی می باشند. تشیع با دو اصل «امامت و عدالت» تعین یافته و متمایز می شود. اگر بپذیریم که نقطه عطف اصلی در تمایز یابی تشیع بحران جانشینی پس از رحلت پیامبر (ص) بوده است، تشیع از دو موضع «حق جانشینی» که پیوندش را با اصل «عدالت» می یابد، و «مصداق جانشینی» که با اصل «امامت» گره می خورد، متعین و متمایز می گردد.
در میان ۹ حوزهای که «گروه مطالعاتی جامعهشناسی تشیع» در این دو سال به بررسی آنها پرداخته است، حوزه «تاریخ اجتماعی تشیع» با ۸۵ اثر (۳۵ درصد آثار شناساییشده)، واجد بیشترین آثار شناسایی شده در حوزه منابع دارای رویکرد اجتماعی بوده است. حوزه مطالعاتی «تاریخ اجتماعی تشیع» تاکنون پربسامدترین حوزه مطالعاتی شناخته شده است. ۲۷ عنوان اثر واجد قرابت بیشتر یا متوسط با معیارهای مرجح گروه تشخیص داده شد که ۳۰ درصد کل عناوین بررسیشده را تشکیل میدهد. از میان این ۲۷ عنوان، دو اثر به عنوان واجد بیشترین قرابت با معیارها تشخیص داده شدند؛
ادامه ...«مرجعیت و روحانیت» دومین حوزهای است که پس از «تاریخ اجتماعی تشیع»، با ۵۵ اثر تألیفی (۲۳ درصد کل عناوین بررسیشده) طبق بررسیهای گروه مطالعاتی جامعهشناسی تشیع، مورد اقبال و توجه نویسندگان و محققان قرار داشته و با رویکرد اجتماعی به واکاوی آن پرداخته شده است. در این حوزه هیچگونه اثر ترجمهای دیده نمیشود و تنها یک زن، آن هم در بخش عناوین دارای قرابت اندک با معیارهای مرجح، جزو خالقان آثار این حوزه شناسایی شدهاند. تنها اثری که واجد بیشتری قرابت با معیارهای مرجح گروه بود، کتاب – مقاله «مشکل اساسی در سازمان روحانیت» است که در سال ۱۳۴۱ ابتدا در کتاب «بحثی پیرامون مرجعیت و روحانیت» منتشر شد...
ادامه ...حوزه مطالعاتی «تشیع، قدرت، سیاست» در جامعه شناسی تشیع، متکفل بحث از روابط جریانات مختلف شیعی با قدرتها است. در حقیقت می توان گفت این حوزه «جامعه شناسی سیاسی تشیع» می باشد که از یک سو رابطه نهادینه تشیع با قدرتهای مستقر را بررسی می کند و از سوی دیگر به مطالعه نسبت جنبشهای شیعی با امر سیاسی می پردازد. کتابشناسی جامعه شناسی تشیع نشان می دهد که در این حوزه ۶ عنوان کتاب از قرابت بیشتری با جامعه شناسی برخوردار بوده اند. «جامعه شناسی سیاسی تشیع اثنی عشری»(۱۳۵۷) نوشته اسماعیل نوری علا، «مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین (بررسی جامعه شناختی مناسبات دین و دولت در ایران اسلامی)»(۱۳۷۸) نوشته دکتر علیرضا شجاعی زند ...
ادامه ...کتاب «کتابشناسی جامعهشناسی تشیع» توسط انتشارات نگاه معاصر روانه بازار نشر شد و در دسترس مخاطبین قرار گرفت. این کتاب، محصول فعالیت جمعی پنجساله گروه مطالعاتی جامعهشناسی تشیع با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی است. در این کتاب نود و هفت اثر که از زمان ورود صنعت چاپ به ایران تا کنون با رویکرد اجتماعی به بررسی تشیع پرداختهاند، مورد نقد و تحلیل قرار گرفتهاند.
ادامه ...جامعهشناسی تشیع موضوع مهمی است و دو سوال مهم را برای ما مطرح میکند، اول اینکه آیا جامعهشناسی هر دین نسبت ویژهای با محتوا و مضامین الهیاتی و کلامی آن دین و مذهب خواهد داشت؟ آیا پژوهشگران آن مذهب و دین خاص جانبداریهای مسلکی و تئولوژیک نسبت به آن دارند یا نه؟ و متالهان و متکلمان هر دین باید از این مطالعات نگران باشند یا باید استقبال کنند؟ دوم اینکه آیا در مطالعات اجتماعی دین، وقتی ما به یک دین خاص میپردازیم به نوعی فرقهگرایی و جهتگیری دچار نشدهایم؟ چرا این موضوع نباید تحت عنوان عام جامعهشناسی دین و جامعهشناسی اسلام قرار بگیرد؟ و آیا جامعهشناسی تشیع خود جهتگیری محققان این کتاب را نشان نمیدهد؟
ادامه ...حوزه مناسک در اسلام طیفی از اعمال عبادی (فردی و جمعی) نظیر حج را شامل میشود. در تشیع اما مناسک در پیوند با یک محور اساسی است؛ عزاداریها. اگرچه باید گفت اعیاد و جشنهای شیعی نیز نوعی از مناسک مهم شیعیاند که پژوهشهای انجام شده کمتر بدان اقبال نشان دادهاند. این حوزه موضوعات مهمی همچون هیئتها، روضهها و جلسات مذهبی، نذریها و مولودیها( زنانه و مردانه) را شامل میگردد...
ادامه ...تمایز بین جامعهشناسی دینی و جامعهشناسی دین در این اثر مورد توجه قرار نگرفته است و یا اگر مورد توجه قرار گرفته، من ندیدهام. به عبارت دیگر، در اینجا ما با تفاوت بین دو نگاه مهم مواجه هستیم که از قضا در آثار مرحوم دکتر شریعتی هم وجود دارد: از یک سو نگاه اجتماعی به دین که همه آن را به عنوان یک نگاه مشهور و شایع میشناسند، و از سوی دیگر جامعهشناسی دینی یا نگاه دینی به جامعه به عنوان نگاهی که بسیار مغفول واقع شده است. چنین تمایزگذاری را میتوان در برخی آثار مرحوم شریعتی نظیر امت و امامت، میعاد با ابراهیم و یا حسین وارث آدم مشاهده کرد. اما در این اثر این نگاه را نداریم.
ادامه ...«کتابشناسی حاضر، نخستین برونداد حدود چهار سال فعالیت جمعی گروه مطالعاتی جامعهشناسی تشیع است؛ گروه مطالعاتیای که فعالیت خود را از اردیبهشت سال ۱۳۹۰ با سرپرستی دکتر سارا شریعتی و عضویت گروهی از دانشجویانش در دانشگاه تهران آغاز کرد.» (ص ۳۷). این توضیحی است که مهدی سلیمانیه و کمال رضوی، دو تن از نویسندگان کتاب، در یادداشتی تحت عنوان «چگونه کتابشناسی انتقادی جامعهشناسی تشیع متولد شد؟» پیرامون این کتاب بیان کردهاند.
ادامه ...حوزه «هنر و ادبیات شیعی» شرایط اجتماعی تکوین آثار هنری و ادبی تشیع و پیوند این آثار با دین عامه مردم و همچنین نهادهای دینی را مورد بررسی قرار می گیرد و در کنار آن به مطالعه تاثیرات اجتماعی این آثار و پدید آوردنگان آنها می پردازد. در حقیقت جامعه شناسی هنر و ادبیات شیعی، موضوع اصلی مطالعه این حوزه جوان است که تنها اثر خانم زهره ناعمی، «بررسی و تحلیل ادبی و جامعه شناختی نمادهای دینی در شعر شیعه(قرن اول تا پنجم هجری)»(۱۳۹۰) در ان قرابت بیشتری با جامعه شناسی یافته است.
ادامه ...این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید