کتاب‌شناسی جامعه شناسی تشیع : «مناسک(عزاداری‌ها و اعیاد)»

جشن‌ها و اعیاد شیعی: مغفول در حوزه‌ی مناسک

حوزه مناسک در اسلام طیفی از اعمال عبادی (فردی و جمعی) نظیر حج را شامل می­شود. در تشیع اما مناسک در پیوند با یک محور اساسی است؛‌ عزاداری­ها. اگرچه باید گفت اعیاد و جشن­های شیعی نیز نوعی از مناسک مهم شیعی­اند که پژوهش­های انجام شده کمتر بدان اقبال نشان داده­اند. این حوزه موضوعات مهمی همچون هیئت­ها، روضه­ها و جلسات مذهبی، نذری‌ها و مولودی­ها( زنانه و مردانه) را شامل می­گردد

علی­رغم اهمیت بالای این حوزه در تشیع و رویت­پذیری مناسک شیعیان،‌ کتاب­شناسی این حوزه آن چنان که انتظار می­رود غنی نیست. تنها یک کتاب در این حوزه با رویکرد جامعه­شناسانه به مناسک( عزاداری و هیئت‌های مذهبی) نگاشته شده است؛ کتاب رسانه شیعه (جامعه­شناسی آیین­های سوگواری و هئیت­های مذهبی در ایران) محسن حسام مظاهری که در سال ۱۳۸۷ به چاپ رسیده است. کتاب حاصل پژوهشی چهارساله در زمینه هیئت­های مذهبی است و تطور و تکوین هئیت­های مذهبی را در دوره­های مختلف تاریخی بررسی می­نماید و در نهایت دسته بندی از هیئت­های مذهبی ارائه می­کند. لازم به ذکر است که کتاب منشا مناقشات و بحث­هایی در جامعه مداحان (اغلب مداحان سرشناس) بوده است. سه عنوان کتاب دیگر نیز در این حوزه واجد رویکرد جامعه­شناختی به موضوع مناسک­اند که عبارتند از: «جامعه شناسی قیام امام حسین و مردم کوفه»، عمادالدین باقی (۱۳۷۹)،‌ «تراژدی کربلا، مطالعه جامعه­شناختی گفتمان شیعه» ابراهیم حیدری(۱۳۸۱) و کتاب «دین و سبک زندگی،‌ مطالعه موردی شرکت­کنندگان در جلسات مذهبی خانگی»، محمد سعید مهدوی کنی(۱۳۸۶). همچنین در این حوزه ۹ اثر دیگر( عموما با موضوع عاشورا و آیین­های آن) با قرابت متوسط با معیارهای مرجح و ۸ عنوان کتاب با کمترین قرابت با معیارهای مرجح نگاشته شده است. این حوزه در میان حوزه­های ۸ گانه جامعه­شناسی تشیع، جایگاه چهارم را به لحاظ کمیت آثار منتشر شده به خود اختصاص داده است. نکته قابل تامل درباره حوزه مناسک اینکه از مجموع ۲۲ عنوان کتاب، ۱۴عنوان( یعنی بیش از نیمی از عناوین) به عزاداری­ها اختصاص دارد و تنها ۲ عنوان کتاب به موضوع اعیاد اختصاص یافته است. این دو عنوان کتاب نیز، طی بررسی­ها واجد کمترین قرابت با معیارهای مرجح شناسایی شدند؛ به­طوریکه می­توان گفت در این حوزه، خلا مشهود آثار جامعه­شناختی یا با رویکرد اجتماعی به موضوع جشن­ها و اعیاد شیعی مشاهده می­شود. همچنین در بحث عزاداری­ها نیز، عمده کتاب­های نگاشته شده، با موضوع «عاشورا و کربلا» نگاشته شده­اند و عملا توجهی به اشکال و مناسک و مناسبت­های شکل گرفته(طی دهه­های اخیر) مانند دهه­های فاطمیه، مسلمیه،‌ کاظمیه،‌ حمل نمادین تابوت حضرت زهرا(س) و موارد مشابه نداشته­اند. هم­چنین در این حوزه لزوم پرداختن به حوزه‌های کمتر شناخته شده­ای همچون عزاداری­های مجازی ‌و اشکال زنانه مولودی­ها و سفره­های نذری احساس می­شود.

• < قبلی
• بعدی >