کتاب‌شناسی جامعه شناسی تشیع : «زیارت و مکان‌های مذهبی»

زیارت و مکان‌های مذهبی: حوزه‌ای نوپا در مطالعات شیعی

حوزه زیارت و مکان‌های مذهبی از دیگر حوزه‌های مهم در جامعه‌شناسی تشیع است که همچون حوزه مناسک، رویت‌پذیر دارد و یکی از عرصه‌های تجلی دینداری عامه است. همچنین فصل‌های مشترکی با حوزه مناسک داراست. اهمیت «امام» در میان شیعه چنان است که به «قدمگاه امام»، ‌«مدفن امام»،‌ «‌فرزندان و نوادگان امام» وجهی مهم و قابل تامل می‌بخشد و مکان‌های زیارتی همچون زیارتگاه‌ها،‌ قدمگاه‌ها و امامزاده‌ها را شکل می‌دهد.

مکان‌های مذهبی همچون مساجد، حسینیه‌ها و تکایا دیگر موضوعات مهم این پرونده هستند.

کتاب‌شناسی این حوزه نشان می‌دهد که تنها کتاب «تبیین جامعه­شناختی مشارکت مردم در مساجد» نوشته خانم فریبا شایگان که در سال ۱۳۸۹ به چاپ رسیده است، واجد رویکرد جامعه‌شناختی به حوزه «زیارت و مکان­های مذهبی» است. کتاب پیرامون این پرسش اصلی شکل گرفته که چگونه مسجدی از مکان‌های دور، مخاطبین و مشارکت کنندگانی را به خود جلب می‌کند در حالی‌که گاه مسجدی نزدیک به محل زندگی افراد، چنین ویژگی را دارا نیست. نویسنده کوشیده است با رویکرد کارکردگرایانه و بررسی روابط میان «مسجد» به عنوان سازمان اجتماعی و «افراد شرکت کننده» به عنوان کنشگران، به سوال اصلی پژوهش پاسخ دهد. در این حوزه، ۲ کتاب دیگر «واجد قرابت متوسط با معیارهای مرجح» تشخیص داده شدند که عبارتند از «بررسی نقش مساجد و روحانیت مساجد در پیشگیری و کاهش ناهنجاری­های اجتماعی»، لیلا سلیقه دار (۱۳۸۷) و کتاب «سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم» علیرضا هاشمی فشارکی (۱۳۸۸).

۵ عنوان کتاب نیز «واجد قرابتی اندک با معیارهای مرجح» تشخیص داده شدند. بررسی آماری کتاب‌های این حوزه نشان می‌دهد که حوزه « زیارت و مکان­های مذهبی» به همراه حوزه «عرفان، باطنی­گری و تصوف» جایگاه آخر را در بین ۸ حوزه جامعه‌شناسی تشیع، به لحاظ کمیت کتابهای منتشر شده داراست که نشان از توجه بسیار کم پژوهشگران به این حوزه دارد. همچنین تمام آثار منتشر شده در این حوزه، در دهه ۸۰ نگاشته شده‌اند و می‌توان گفت حوزه «زیارت و مکان­های مذهبی» حوزه‌ای بسیار نوپا و جوان است. در عین حال ۳ اثر شاخص در این حوزه، توسط دانشگاهیان و غیر حوزویان نگاشته شده که خود نشان از بی‌توجهی حوزویان و  روحانیون به حوزه «زیارت و مکان­های مذهبی» دارد.

موجود بودن تنها ۸ عنوان اثر در این حوزه که بیشتر آن‌ها قرابتی اندک با معیارهای مرجح دارند، نشان از خلاء مشهود کتاب‌هایی جامعه‌شناسانه یا با رویکردی اجتماعی در این حوزه دارد که به تعبیری، نشانگر بی‌توجهی پژوهشگران علوم اجتماعی به عرصه دینداری عامه (و زیارت به عنوان یکی از سرفصل‌ها و عرصه‌های تجلی آن) در مقایسه با پرداختن به حوزه‌هایی همچون «تشیع، ‌قدرت،‌ سیاست» و عرصه‌های حضور دین رسمی دارد. همچنین در این حوزه، لزوم توجه به موضوعاتی همچون زیارت‌های مجازی(آنلاین) و اشکال جدید زیارت محسوس است.

• < قبلی
• بعدی >