پرونده «جامعه‌شناسی تشیع» در شماره جدید «چشم‌انداز ایران»

در شماره اخیر دوماهنامه چشم‌انداز ایران (شماره ۸۲ ـ آبان و آذر ۱۳۹۲) پرونده‌ای با عنوان «جامعه‌شناسی تشیع» گنجانده شده است که به معرفی بخشی از دستاوردهای گروه‌ مطالعاتی «جامعه‌شناسی تشیع» اختصاص دارد. در این پرونده، دوازده اثر مرتبط با حوزه‌ی مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع معرفی شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند.

دکتر سارا شریعتی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، در دیباچه‌ی این پرونده طی مقاله‌ای با عنوان «در معنا و محدودیت‌های جامعه‌شناسی تشیع» در توضیح ضرورت و اهمیت پرداختن به این حوزه‌ی مطالعاتی می‌نویسد: «در ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مطالعات شیعی، «جامعه‌شناسی تشیع» اصطلاح غریبی است و جز معدود پژوهش‌هایی که با این نام و عمدتاً در خارج از ایران انتشار یافته‌اند، این حوزه همچنان ناشناخته و بکر مانده است. اغلب مطالعات علمی تشیع به تاریخ، فلسفه، کلام و فقه و جریانات فکری اختصاص دارد که در این حوزه شکوفا شده‌اند، در حالی‌که تشیعِ زیسته و زیستِ اجتماعی شیعیان کمتر محل بحث و تحقیق قرار گرفته است. از این رو، تعریف معنا و محدودیت‌ها و همچنین تعیین حوزه‌های تحقیق جامعه‌شناختی تشیع اهمیت می‌یابد».

در ادامه‌ی این پرونده، مقاله‌ای با عنوان «گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع: مبداء، مسیر، افق‌های پیش رو»، مجموعه فعالیت‌های این گروه مطالعاتی را معرفی نموده و تصریح می‌کند که: «شاید گفتن این مطلب عجیب باشد که تشیع را هنوز چندان نمی‌شناسیم. در حالی که «تشیع» به عنوان یکی از محورهای اصلی تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی، قاعدتاً می‌بایست به عنوان یکی از سرفصل‌های محوری علم جامعه‌شناسی در ایران قرار گیرد. بر مبنای وقوف به چنین اهمیتی، جمعی از پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی، از اردیبهشت ماه ۱۳۹۰، گروه مطالعاتی‌ای را شکل دادند تا به صورت منسجم‌تری، به مطالعه تشیع با رویکرد جامعه‌شناختی بپردازند».

گزارش نقد و بررسی شش کتاب شاخص جامعه‌شناختی یا واجد رویکرد اجتماعی به تشیع در نشست‌های علمی‌ای که توسط گروه مطالعاتی مذکور با دعوت از پژوهشگران و صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه صورت گرفته، بخش بعدی این پرونده را تشکیل می‌دهد. عناوین این گزارش‌ها به ترتیب عبارتند از: «جامعه‌شناس و جنگ درونی با اعتقادات»، «سوگواری به منزله رسانه شیعه؟»، «جامعه‌شناس دین در مواجهه با تحریفات و خرافات دینی»، «محدودیت برنامه‌های پژوهشی شیعه»، مناسبات دین و دولت در عصر صفوی در بوته نقد» و «جامعه‌شناسی تاریخی و آفت نگاه شرق‌شناسانه». در نشست‌های علمی مذکور، اساتید و پژوهشگرانی نظیر عمادالدین باقی، حسن محدثی، محسن حسام‌مظاهری، جبار رحمانی، محمد اسفندیاری، مقصود فراستخواه، احسان شریعتی، علی قاسمی، هاشم آقاجری، داریوش رحمانیان و ابراهیم توفیق به نقد و بررسی و طرح بحث پرداخته‌اند.

نقد و بررسی کوتاه هشت اثر که واجد رویکرد اجتماعی در بررسی تشیع و مولفه‌های آن تشخیص داده شده‌اند (تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق؛ انتظار مذهب اعتراض؛ تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری؛ تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران؛ نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه؛ جهت‌گیری طبقاتی اسلام؛ جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر؛ سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم) بخش پایانی این پرونده را تشکیل می‌دهد.

شماره ۸۲ چشم‌انداز ایران، حاوی پرونده‌ی «جامعه‌شناسی تشیع» از تاریخ ۱۶ آذر بر روی دکه‌های مطبوعاتی در دسترس علاقمندان است.

گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع همچنین در تاریخ سه‌شنبه ۲۶ آذر از ساعت ۱۴ تا ۱۸ کنفرانسی در محل دانشکده‌ی علوم اجتماعی، تالار شریعتی برای معرفی و بحث پیرامون این حوزه‌ی مطالعاتی برگزار خواهد کرد.

جامعه‌شناسی تشیع

فعالیت‌های گروه مطالعاتی

نشست‌ها

چشم‌انداز ایران

• < قبلی