تفسیر قربانی واره از شهادت امام حسین (ع) و امکان مقاومت تشیع در برابر عرفی شدن؛ مطالعه‌ی موردی تفسیرهای فدیه‌ای از واقعه‌ی کربلا در دوره‌ی قاجار

•  نگارنده: علی قاسمی برقی
• استاد راهنما: سارا شریعتی
• استاد مشاور: داریوش رحمانیان
• پایان‌نامه کارشناسی ارشد ۱۳۹۵
• رشته: علوم اجتماعی - جامعه‌شناسی
• دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی

چکیده

واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین(ع) برای منظومۀ دینی تشیع به مثابه رخدادی بنیانگذار است که شکل‌گیری مجموعۀ گسترده‌ای از مناسک حول آن، آن را در کانون تشیع زیسته عامۀ شیعیان قرار داده است. نظام امامت در تشیع که همچون نوعی ساحت میانجیگری میان انسان و الله عمل میکند، با تعدیل استعلای مطلق خداوند فی‌نفسه واجد ظرفیت‌هایی برای مقاومت در برابر عرفی شدن آگاهی الهیاتی و حیات دینی شیعه بوده است. در این میان تفسیر فدیه‌ای از واقعۀ کربلا این ظرفیت‌های تشیع برای مقاومت در برابر عرفیشدن را به تأثیرگذارترین صورت فعّال می‌کند. فهم فدیه‌ای واقعۀ کربلا با عرضهی قرائتی قربانی‌واره از شهادت امام حسین(ع) و تلقی نمودن امام(ع) به منزلۀ کارگزار نجات و قربانیای مقدس که میان خشم خداوند و انسان حائل می‌گردد، بذرهای گرایشی ضدّعرفی را در وجدان شیعی تعبیه نموده است. تفسیر قربانی‌وارۀ شهادت امام حسین(ع) در وهلۀ نخست قطبی شدگی حادّ فضای میان انسان و الله را با قرار دادن شخصیت قربانی میان آن دو تخفیف داده و استعلای مطلق خداوند را تعدیل می‌نماید. از سوی دیگر با انتقال موضع حدوث رخداد کربلا از عرصهی تاریخ دنیوی به افقی ازلی نوعی اسطورۀ آغازین برای تشیع وضع می‌کند و بدان وسیله شالودۀ یک تاریخ قدسی برگشت‌پذیر، غیر خطّی و انفسی را بنیان می‌نهد که می‌تواند بدیلی برای تاریخ خطّی و بازگشت‌ناپذیر دنیوی باشد. درنهایت تفسیر فدیه‌ای با فراهم آوردن تبیین الهیاتی موجّهی برای آموزۀ شفاعت که ریشه در تاریخ تشیع دارد، نوعی نجات‌شناسی بدیل را طرح می‌افکند دیگر تماماً مشروط به رعایت فرایض شرعی نیست بلکه رخدادی کیهانی است که سازوکار بنیادین » فلاح « که در آن برای بخشش گناهان شیعیان راستین است. بدین ترتیب شریعت » تجلّی « آن قربانی شدن اسمی از اسماء خداوند در مقام به عنوان مهمترین عامل نظام‌مندی، قاعده‌مندشدن و عقلانی شدن مناسبات انسان مسلمان و خداوند به واسطۀ باور به آموزۀ نجات فدیه‌ای تعدیل می‌گردد و انحصار خود را از دست می‌دهد؛ همبسته‌های مناسکی این آموزۀ فدیه‌ای که همگی ذیل عنوان «مشارکت مناسکی در رنج امام حسین(ع) » قابل صورت‌بندی هستند، به منزلۀ بستری اجتماعی انتقال کارکردهای ضدّعرفی آموزۀ فدیه به حیات دینی عامۀ شیعیان را تضمین می‌کنند. 

مشاهده فایل چکیده

• < قبلی
• بعدی >