تشیع؛ از منظری متفاوت

 معرفی نخستین کتاب‌های منتشرشده از مجموعه‌ی «جامعه‌شناسی تشیع» با مقدمه‌هایی از سارا شریعتی

 به تازگی دو کتابِ «مقدمه­ای بر مواجهه با علوم اجتماعی در متن سنت­های شیعی» نوشته‌ی آرمان ذاکری و «طلبه زیستن: پژوهشی مقدماتی در سنخ‌شناسی جامعه­شناختی زیست طلبگی» نوشته‌ی مهدی سلیمانیه با مقدمه­هایی تفصیلی از دکتر سارا شریعتی، روانه­ی بازار نشر شده­اند. این دو کتاب، نخستین آثار از مجموعه­ی جدید «جامعه­شناسی تشیع» هستند که از سوی نشر نگاه معاصر به چاپ رسیده­اند.

مجموعه­ی کتاب­های «جامعه­شناسی تشیع»، آثاری هستند که در قالب پروژه­ی مطالعاتی گروهی تحقیقاتی با همین عنوان زیر نظر دکتر سارا شریعتی به انجام رسیده­اند. گروه مطالعاتی جامعه شناسی تشیع، متشکل از جمعی از دانش‌آموختگان و پژوهشگران علوم اجتماعی است که حوزه‌ی پژوهشی آنها، دین و مشخصا تشیع است. این گروه از سال ۱۳۹۰، بر اساس دغدغه‌ی مشترک اعضای آن مبنی بر تشخیص کمرنگ بودن رویکرد جامعه‌شناختی به تشیع، در جامعه‌شناسی ایران شکل گرفت و ضرورت اتخاذ رویکرد اجتماعی برای مطالعه دین جامعه خود را فلسفه‌ی تاسیس خود قرار داد. بر این اساس، هدف این گروه، گردآوری، بازشناسی، معرفی انتقادی و انتشار پژوهش‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف مربوط به جامعه‌شناسی تشیع است.

کتاب «مقدمه‌ای بر مواجهه با علوم اجتماعی در متن سنت‌های شیعی» نوشته‌ی آرمان ذاکری، به سنجش آرای علامه حکیمی، آیت‌االله جوادی آملی و دکتر علی شریعتی به عنوان نمایندگان سه سنت فکری متفاوت (مکتب تفکیک، فلسفه‌ی اسلامی و روشنفکری دینی) در نسبت اسلام و علوم اجتماعی از خلال بازسازی تطبیقی منظومه‌های فکری هر سه متفکر با شروع از مبادی اصلی فکری آنان پرداخته‌است. کتاب، دارای یک مقدمه، یک پیشگفتار و شش فصل بوده و در ۳۵۸ صفحه با قیمت ۱۹۵۰۰ تومان به مخاطبان عرضه شده‌است.

سارا شریعتی در مقدمه‌ی تحقیقی سی و پنج صفحه‌ای خود بر این اثر به معرفی پروژه‌ی مطالعاتی «جامعه‌شناسی تشیع» پرداخته‌ و عنوان «در معنا و محدودیت‌های جامعه‌شناسی تشیع» را برای آن برگزیده‌است. وی در این مقدمه تلاش کرده‌است تا ابتدا تصویری نمایا از پیشینه‌ی مطالعات این حوزه، از مطالعات اسلام‌شناسی تا شکل‌گیری مطالعات اجتماعی تشیع ارائه دهد و سپس معنا و محدودیت‌های جامعه‌شناسی تشیع را به عنوان حوزه‌ی مطالعاتی جدید تدقیق نماید، لزوم تمرکز بر موضوع تشیع زیسته و خودویژگی‌های جامعه‌ی شیعی و ابعاد آن را مشخص کرده و در نهایت، جایگاه کتاب حاضر را در جغرافیای این مطالعات مشخص نماید. در بخشی از این مقدمه می‌خوانیم:

«در ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مطالعات شیعی، «جامعه‌شناسی تشیع» اصطلاح غریبی است و جز معدود پژوهش‌هایی که با این نام و عمدتاً در خارج از ایران انتشار یافته‌اند، این حوزه همچنان ناشناخته و بکر مانده‌است. اغلب مطالعات علمی تشیع به تاریخ، فلسفه، کلام و فقه و جریانات فکری اختصاص دارد که در این حوزه شکوفا شده‌اند در حالی که تشیعِ زیسته و زیستِ اجتماعی شیعیان کمتر مورد بحث و تحقیق قرار گرفته‌است. از این رو، تعریف معنا و محدودیت‌ها و همچنین تعیین حوزه‌های تحقیق جامعه‌شناختی تشیع اهمیت می‌یابد.»

دومین کتاب منتشر شده از این مجموعه، «طلبه‌زیستن» نام دارد که پژوهشی میدانی و جامعه‌شناختی در مورد سبک زندگی طلاب است. سلیمانیه در این کتاب کوشیده‌است تا از خلال مصاحبه‌هایی عمیق با طلاب جوان درباره‌ی مواردی چون وضعیت اشتغال و درآمد، وضعیت محل سکونت، انگیزه‌شناسی و ساز و کار جذب آنان به فضای حوزوی، برنامه‌های روزانه، تقلب تحصیلی در حوزه، نوع نگاه و انتظارات آنان از همسر ایده‌آل و موارد متعدد دیگر، نوعی سنخ‌شناسی از آنان ارائه دهد. کتاب دارای یک مقدمه، یک پیشگفتار و سه فصل می‌باشد و در دویست صفحه با قیمت ده هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفته‌است.

دکتر سارا شریعتی در مقدمه‌ی پانزده صفحه‌ای خود بر این اثر  که عنوان «طلبگی: یک نظام "جامع"» را برای آن برگزیده‌اند، از خلال بررسی مقایسه‌ای دو متن مرتضی مطهری («مشکل اساسی سازمان روحانیت») و گابریل لوبرا («تصویر کشیش»)،  مفهوم «جامعیت» را در نظام حوزوی مورد بررسی قرار دهند و تحولات اخیر نهاد حوزه را از رهگذر تعریف جامعیت به عنوان یک سیاست‌گذاری جدید مورد پرسش قرار دهند. در بخشی از این مقدمه می‌خوانیم:

«پرسش این است که سی سال پس از پیروزی انقلاب، با تحولات عظیمی که در موقعیت دین در ایران و به تبع آن، در سنت‌های آموزشی حوزه‌های علمیه به وجود آمده‌است، آیا می‌توان همچنان از جامعیت نظام آموزشی حوزه و نظام طلبگی نام برد؟ اولین پاسخ به این پرسش مثبت است و حتی می‌توان گفت که حوزه، به یمن ورود طلاب به همه‌ی عرصه‌های اجتماعی جامعیت بیشتری یافته و فراگیرتر شده‌است و جامعیت، از حد یک شاخص تعلیمی- تربیتی به موضوع سیاستگذاری کلان ارتقاء یافته است. از این رو می‌توان از نوعی «سیاست جامعیت» سخن گفت، سیاستی که – جدا از سه شاخص تاریخی جامعیت نظام حوزوی- در دو صورت ساماندهی می‌شود: نخست جامعیت به معنای گسترش کمی و کیفی حوزه و فراگیر کردن آن در سطح جامعه‌ی کلان و سپس جامعیت فقه و بسط دایره‌ی فقاهت.»

شایان ذکر است که مجلدات بعدی مجموعه‌ی جامعه‌شناسی تشیع، شامل آثار پژوهشی دیگر در این زمینه و کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» به زودی از سوی انتشارات نگاه معاصر به مخاطبین عرضه خواهد شد.

 صفحات آغازین کتاب مواجهه با علوم اجتماعی در متن سنت‌های شیعی 

صفحات آغازین کتاب طلبه زیستن

• < قبلی
• بعدی >