پایگاه اجتماعی مرجعیت

موقعیت و جایگاه مرجعیت در سلسله‌مراتب اعتبار و منزلت اجتماعی را پایگاه اجتماعی مرجعیت گویند. پایگاه اجتماعی (social status) مفهومی جامعه‌شناختی است که تعریف آن عبارتست از «موقعیت و جایگاه جمع‌های انسانی ـ انجمن‌ها، گروه‌ها، قشرها ـ در یک سلسله‌مراتب از نظر اعتبار و منزلت که بر حسب معیارهایی نظیر حقوق و وظایف متمایز و مصونیت‌ها و امتیازهای انحصاری شکل گرفته‌ و با یک سبک زندگی خاص یا یک الگوی مصرف ویژه مرتبط هستند».

مفهوم پایگاه اجتماعی در جامعه‌شناسی با تطور مفهومی قابل توجهی مواجه بوده است؛ در سنت اروپایی و وبری، عمدتاً خاصیتی کیفی و جمعی داشته و همان تعریف فوق از آن مستفاد می‌شود. اما در سنت جامعه‌شناسی امریکایی، پایگاه عمدتاً خصلت کمّی و فردی داشته و معمولا با عنوان «پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی» (socio-economic status) و بر حسب شاخص‌هایی نظیر تحصیلات، درآمد و موقعیت شغلی مورد سنجش قرار می‌گیرد. در خصوص جمع‌ها و گروه‌های انسانی، پایگاه اجتماعی را می‌توان بر اساس وجوه چهارگانه‌ای مورد سنجش قرار داد: قدرت و نفوذ اجتماعی؛ ثروت و منابع مالی؛ منزلت و اعتبار اجتماعی؛ دانش. به عبارت دیگر، پایگاه اجتماعی یک گروه اجتماعی نظیر مرجعیت، محصول میانگین و تعادل میان موقعیت آن گروه اجتماعی در سلسله‌مراتب چهارگانه‌ی مذکور است.

پایگاه اجتماعی مرجعیت نیز محصول جایگاه مرجعیت در سلسله‌مراتب چهارگانه‌‌ی قدرت، ثروت، منزلت و دانش می‌باشد. مرجعیت در سده‌های اخیر عمدتاً از گروه‌های ممتاز اجتماعی به لحاظ معیارهای چهارگانه‌ی مذکور بوده است؛ در بعد قدرت و نفوذ اجتماعی، مواضع و دیدگاه‌های مراجع تقلید معمولاً نافذ و مورد اتباع جامعه و دولت بوده است(←قدرت مرجعیت)؛ در بعد ثروت نیز به سبب مبادی اعتقادی مقلدان و پرداخت وجوهات شرعی توسط آنها و دیگر منابع مالی، مراجع تقلید واجد جایگاه ممتاز اقتصادی بوده و درآمدهای خود را مصروف امور شرعی و خیریه نموده‌اند(←ثروت مرجعیت)؛ در وجه منزلت، مراجع تقلید از گروه‌های مورد احترام، دارای اعتبار و واجد محبوبیت در جامعه بوده‌اند(←منزلت اجتماعی مرجعیت)؛ در نهایت به لحاظ وجه دانش نیز، مرجعیت، عالی‌ترین جایگاه علمی در سلسله‌مراتب علما و روحانیان و واجد موقعیت برتر در علوم دینی ـ به ویژه فقه ـ می‌باشد. به رغم این قاعده‌ی کلی، پایگاه اجتماعی مرجعیت، در ادوار گوناگون حیات آن، یکپارچه و بدون‌تغییر نبوده است؛ به علل و عوامل گوناگون، در برخی برهه‌ها، شاخص‌های چهارگانه‌ی مرجعیت در موقعیت بهتری قرار داشته و در معدود برهه‌هایی نیز، پایگاه اجتماعی مرجعیت با افول نسبی در مقایسه با دیگر دوره‌ها همراه بوده است.

Benoit-Smullyan, Emile(1944), “Status, Status Types, and Status Interrelations”, American Sociological Review, vol. 9, 1944, pp. 151-161.

Kantzara, Vasiliki(2009), "status" entry in : “The Blackwell Encyclopedia of Sociology”, Edited by George Ritzer, Blackwell Publishing Inc., 4^th Edition, 2009, pp. 4757-4761.

Turner, Bryan S.(1988), “Status”, Britain: University of Minnesota Press, 1988.

رضوی، کمال (1389)، سیر تحول پایگاه اجتماعی مرجعیت شیعه در ایران در نیم‌سده‌ی اخیر، پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران: دانشکده‌ی علوم اجتماعی، استاد راهنما: دکتر سارا شریعتی، صص.42-25. 

• < قبلی
• بعدی >