هجری قمری:تقویم مقدس؟

توضیحات: نوشته شده توسط زهره سروش فر; دسته: زیارت، زمان و مکان‌های مذهبی; بازدید: 7762

تنها اشخاص، اشیا، نمادها یا نام های مقدس نیستند که زمانها و مکانها را مقدس می کنند بلکه گاهی این رابطه معکوس می شود یعنی تقدس از مکان ها و زمان های مقدس نیز می تواند به اشخاص، اشیا و نمادها یا دیگر مکان ها و زمان ها سرایت پیدا کند.

در تقویم ایران سه زمان متفاوت همزمان در کنار یکدیگر زیست می کنند: هجری قمری، شمسی و میلادی. این زمانها صرفا نام های متفاوتی نیستند که برای مشخص نمودن زمان استفاده شده اند بلکه هر یک مربوط به دنیا و تاریخی ویژه هستند و به همین علت معناهای متفاوتی را با خود حمل می کنند. بدین ترتیب می توان گفت که مردم ایران همزمان ساکن سه دنیای مختلف هستند. البته از آنجایی که مبنای تقویم ایران زمان هجری شمسی است، در زیست روزمره و شرایط عادی اکثریت اعضای جامعه آن را مبنای فعالیتهای فردی و اجتماعی خود قرار می دهند و تقویم هجری قمری و میلادی مربوط به زمانها، شرایط یا افراد خاص هستند. برای مثال تقویم میلادی صرفا در زمانهایی که روزهای جهانی (مانند روز جهانی کارگر) جشن گرفته می شوند یا در ایام سال نوی میلادی و یا توسط افرادی که ارتباطات شغلی و غیرشغلی با خارج از مرزهای ایران و در سطح جهانی دارند، مورد استفاده قرار می گیرند و مطرح می شوند.

تقویم قمری در بسیاری از کشورهای عربی به عنوان مبنای زمانی مورد استفاده قرار می گیرد. این تقویم زیست روزمره و اجتماعی اعضای این جوامع را سامان می دهد یعنی افراد برمبنای این تقویم زندگی روزمره، کار، فراغت و تفریح و دیگر فعالیت های زیست شان را در کنار انجام امور مذهبی برنامه ریزی می کنند. اما همین تقویم در ایران به عنوان زمان قدسی در نظر گرفته می شود و به همین علت هر کس یا هر رویدادی که در این تقویم ثبت می شود، نیز جایگاه امر مقدس را پیدا می کند. شاید بتوان علت را در مرتبط شدن آنها با تاریخ اسلام دانست که در ایران تاریخی تماما قدسی تلقی می شود. تاریخی که با پیامبر و امامان شیعه پیوند می خورد و به واسطه حضور امام زمان تا عصر حاضر ادامه می یابد.

تقدس تقویم قمری را می توان در چنین نمونه هایی مشاهده کرد: ۱. بسیاری از روحانیون در حال حاضر نامه ها و مکتوبات خود را با تاریخ قمری امضا می کنند و در میان این قشر استفاده از تاریخ هجری قمری مرسوم است. ۲. در سالهای پس از انقلاب هر از چندگاهی زمزمه هایی مبتنی بر قرار دادن تاریخ هجری قمری به عنوان مبنای تقویمی به جای هجری شمسی شنیده می شود و گهگاه بحث هایی هم در دولت ها و مجالس در این زمینه شده است.

یکی از دیگر از نمونه ها ثبت برخی رویدادهای مرتبط با دوران معاصر در تقویم یا بر روی بنرها و تابلوهای شهری و در دیگر مکان ها بر مبنای تاریخ قمری است؛ برای مثال در تقویم، تولد امام خمینی بر مبنای تاریخ قمری (۱۳۲۰ ه.ق.) آمده است. همچنین در حرم امام رضا (ع) تاریخ تأسیس صحن هایی که پس از پیروزی انقلاب ساخته شده اند بر مبنای تاریخ قمری بر روی دیوارها حک شده است.

پارچه نوشته ای در هفتههای گذشته در یکی از دانشگاه های شهر تهران نصب شده و روی آن نوشته بود: « این قرن (قرن ۱۵ هجری) به خواست خداوند قادر قرن غلبه مستضعفان بر مستکبران و حق بر باطل است». واژه «قرن» در زمان ما غالبا قرون میلادی را به ذهن متبادر می کند و تأکید بر «قرن ۱۵ هجری قمری» به معنای آن است که چنین رویدادی در قالب تاریخ اسلامی رقم خواهد خورد (که میتواند بیانگر غلبه اسلام بر کشورهای غربی که نشان استکبار محسوب می شوند باشد یا اشاره ای به وعده پیروزی نهایی و پادشاهی مستضعفان بر روی زمین داشته باشد). مفاهیم مستضعف، مستکبر، حق و باطل نیز مفاهیمی است که با گفتمان جمهوری اسلامی از روزهای ابتدایی انقلاب پیوند خورده است و همچنین نقطه پیوند این گفتمان با گفتمان اسلامی است.

تقویم هجری قمری و هجری شمسی به مکانی برای نزاع میان جمهوری اسلامی و مردمی تبدیل شده است که منتقد سیاست های آن و به ویژه سیاست های مبتنی بر دینی کردن جامعه هستند. همان طور که در مقاطع متفاوت حکومت تلاش می کند خود را درون تاریخ اسلامی بخواند، این گروه از مردم نیز روایت دیگری از تاریخ را پررنگ می کنند که جامعه امروز را به تاریخ ایران پیش از اسلام پیوند می زند: نام بردن و ستایش کوروش، استفاده از نمادهایی همچون فروهر و تصاویر تخت جمشید، ستایش آیین زرتشت و ... . در تقابل با مناسبت های دینی اسلامی و شیعی؛ چند سالی است که مناسبت های قدیمی ایرانی همچون جشن مهرگان مطرح شده اند و افراد این روزها را به یکدیگر یادآوری می کنند و تبریک می گویند. در کنار این رویدادها می توان قوت گرفتن تقویم میلادی و مناسبت های آن را نیز در میان بخش هایی از اقشار جامعه مشاهده نمود. جشن گرفتن «روز ولنتاین ـ روز عشق» یکی از نمونه های آن است؛ به نظر میرسد یکی از علل نامگذاری یکی از روزهای تقویم به نام «روز ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه ـ روز ازدواج» در واکنش به این اتفاق بود. همچنین در مقابل آن اقشاری از مردم «جشن سپندارمذگان ـ روز عشق» را به عنوان روز عشق ایرانی مطرح نمودند. به تازگی فروش درخت کریسمس و تزیینات آن هم باب شده است و برخی در روزهای آغاز سال نوی میلادی در منزل شان درخت کریسمس میگذارند.

بدین ترتیب مشاهده می شود که به واقع سه تقویم متفاوت زیستن در درون سه دنیای مختلف را با خود به همراه دارد و البته به محلی برای نقد و نزاع میان دیدگاه ها و ارزش های متعارض نیز تبدیل شده است.