اصلاح ساختار حوزه‌ی قم

اندیشه‌ی اصلاح حوزه‌ی علمیه‌ی قم از همان آغازین سال‌های پس از احیای آن توسط شیخ عبدالکریم حائری مطرح بوده است. پس از آغاز حکومت رضاشاه، موقعیت اجتماعی روحانیت و مرجعیت دستخوش آسیب‌های فراوانی شد و حوزه‌های علمیه‌ی ایران نیز به شدت تحت فشار قرار گرفتند. حوزه‌ی علمیه‌ی قم به سبب محدودیت‌ها و فشارهای روزافزون حکومتی به دشواری ادامه‌ی حیات می‌داد. این ضربه‌ها بر پیکره‌ی حوزه سبب شد که پس از تبعید رضاشاه، ضرورت ترمیم و بازسازی ساختار حوزه در ذهن فضلای حوزوی مطرح گردد.

دعوت از آیت‌الله بروجردی برای حضور در حوزه ی قم و پذیرش زعامت آن، نخستین گام برای این بازسازی بود. اما مدرسانی که از آیت‌الله بروجردی دعوت کردند، در گام بعد به اصلاحات جدی و همه‌جانبه در نظام اداری، آموزشی و مالی حوزه می‌اندیشیدند. پس از استقرار آیت‌الله بروجردی، این دغدغه با ایشان طرح گردید و پس از موافقت اولیه طرحی توسط هیات برگزیده‌ای از مدرسان با عنوان «هیات حاکمه»، مشتمل بر آیت‌الله خمینی، شیخ مرتضی حائری، سیداحمد زنجانی، سیدابوطالب مدرسی، آیت‌الله فاضل، سید زین‌العابدین کاشانی، سید محمد محقق یزدی(داماد)، شیخ ابوالقاسم اصفهانی، سید مرتضی مبرقعی، مصطفی صادقی، قاضی تبریزی ، میرزا محمود روحانی، ریحان‌الله گلپایگانی، فقیهی رشتی و سلطانی طباطبایی به ایشان ارائه گردید.

در همین راستا، در طرحی که توسط آیت‌الله خمینی و شیخ مرتضی حائری ارائه می‌گردد، مواردی نظیر ساماندهی امتحان‌های حوزه، کیفیت پرداخت شهریه، اخذ وجوهات و ملاقات اشخاص با زعیم حوزه گنجانده شده بود که آیت‌الله بروجردی با تصور اینکه در صورت اجرای این طرح، اختیارات ایشان از بین می‌رود، به شدت با آن مخالفت می‌کنند. گرچه این طرح ناکام ماند، اما مجموعه‌ی اقدامات آیت‌الله بروجردی به تحول ساختاری قابل توجهی در حوزه‌ی علمیه‌ی قم منجر شد. اقداماتی نظیر مدیریت متمرکز حوزه، بازنشر متون اصلی شیعه، ساماندهی به وضعیت ارشاد و تبلیغ از طریق اعزام مبلغان و نمایندگان به شهرهای مختلف، انتظام‌بخشی به شهریه‌ی طلاب و تشکیل هیاتی برای رسیدگی به رفتارهای خلاف شئون آنها سرفصل شماری از اقدامات صورت‌گرفته در این است. پس از آیت‌الله بروجردی، اصلاح حوزه توسط آیت‌الله شریعتمداری و با راه‌اندازی دارالتبلیغ پیگیری شد. دارالتبلیغ یک مرکز علمی آموزشی با ساختار منظم و برنامه‌ی درسی روزآمد برای پرورش طلاب و مبلغان بود. در دارالتبلیغ شمار زیادی از روحانیان نواندیش نظیر آیت‌الله مطهری که در دوره‌ی زعامت آیت‌الله بروجردی به سبب نقایص حوزه، قم را ترک کرده بود، نیز دعوت به همکاری شدند.

اصلاح حوزه‌ی علمیه‌ی قم، پس از انقلاب با پیگیری‌های آیت‌الله منتظری و موافقت آیت‌الله خمینی و همچنین با مشارکت آیت‌الله گلپایگانی پیگیری شد و در این راستا شورای مدیریت حوزه‌ی قم راه‌اندازی شد. این شورا وظیفه‌ی سامان‌بخشی به وضعیت اداری و آموزشی حوزه را بر عهده گرفت.

اصلاح ساختار حوزه در دهه‌ی هفتاد با برنامه و روش متفاوتی پیگیری شد. در این دهه شورای عالی مدیریت حوزه‌های علمیه تاسیس گردید و به تدریج تمامی اعضای آن به جای انتخاب توسط مراجع تقلید وقت، توسط جامعه‌ی مدرسین که سویه‌ی حکومتی پیدا کرده تعیین می‌شوند. به گفته‌ی محققان، برنامه‌‌ی اصلاح شتابان و همه‌جانبه‌ی حوزه که به ویژه از سوی آیات محمد یزدی و مصباح یزدی پیگیری می‌شود، موجب وارد آمدن آسیب جدی به متد آموزشی سنتی حوزه و شبیه‌تر شدن هر چه بیشتر ان به نظام دانشگاهی گردیده؛ روندی که از آن با عنوان «بوروکراتیزاسیون حوزه‌ی علمیه» یاد شده و به گفته‌ی پژوهشگران، به جای اصلاح همدلانه‌ی حوزه، به تغییر ماهیت تدریجی آن خواهد انجامید.

منابع:

«مصاحبه با آیت‌الله سلطانی طباطبایی»، مجله‌ی حوزه، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۰، شماره ۴۳ و ۴۴.

سلیمانیه، مهدی(۱۳۹۰)، بررسی ویژگی‌های جامعه‌شناختی نمونه‌ی نوعی محصل علوم دینی در حوزه‌ی علمیه‌ی قم، پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد رشته‌ی پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه تهران: دانشکده‌ی علوم اجتماعی، استاد راهنما: دکتر سارا شریعتی. 

• < قبلی
• بعدی >