جایگاه اجتماعی مرجعیت

مرجعیت دارای یک جایگاه در میان اقشار، گروه‌ها و سلسله‌مراتب اجتماعی می‌باشد که ویژه‌ی خود بوده و آن را از سایر گروه‌ها و نیروهای اجتماعی دیگر متمایز می‌سازد.

در جامعه‌شناسی، «جایگاه اجتماعی» با به‌کارگیری هر گونه معیار پذیرفته‌شده‌ی اجتماعی که میان افراد تمایز ایجاد می‌کند، ایجاد می‌گردد؛ مهمترین این معیارها عبارتند از: موقعیت نسبی در یک سلسله‌مراتب؛ عضویت در یک گروه اجتماعی؛ کارکرد معین اجتماعی در یک گروه سازمان‌یافته. مفاهیمی که متناسب با هر یک از این معیارهای سه‌گانه به کار می‌روند به ترتیب عبارتند از: پایگاه(status)؛ موضع(situs)؛ مکان هندسی(locus).

هدف از بحث پیرامون جایگاه اجتماعی این است که مشخص گردد وقتی از مرجعیت (یا هر موجودیت اجتماعی دیگر) به مثابه‌ی یک عامل اجتماعی سخن می‌گوییم، محتوا، حد و مرز، ابعاد و سازوکارهای درونی این عامل اجتماعی کدامند؟ و به چه اعتباری و معنایی می‌توان مرجعیت را به عنوان یک عامل اجتماعی تلقی کرد؟

در مباحث مرجعیت‌پژوهی و در ادبیات شفاهی پیرامون مرجعیت، عمدتاً از آن با عنوان «نهاد مرجعیت» نام برده شده است. تعداد زیادی از پژوهش‌ها پیرامون مرجعیت در عنوان خود از «نهاد مرجعیت» استفاده کرده‌اند و تعداد زیادی نیز در متن خود مرجعیت را به مثابه‌ی یک «نهاد» تلقی کرده‌اند. بر مبنای دیدگاه ضمنی این پژوهشگران، جایگاه اجتماعی مرجعیت را می‌توان با مفهوم «نهاد اجتماعی» توضیح داد. در تلقی مرجعیت به مثابه‌ی یک نهاد اجتماعی، مولفه‌هایی نظیر «نیازها و ضرورت‌ها، کارکردها»، «تفکیک نقش‌ها و جایگاه‌های درونی مرجعیت»، «پایایی و استمرار تاریخی» و «سازوکارهای مشروعیت‌بخش» مورد توجه قرار می‌گیرد.

اما در مرجعیت‌پژوهی، گاه برای توصیف جایگاه مرجعیت از مفاهیم «نهاد مدنی» و «گروه منزلتی» استفاده می‌شود. محققانی که جایگاه اجتماعی مرجعیت را با مفهوم «نهاد مدنی» توضیح می‌دهند، بر «استقلال مرجعیت از دولت‌ها و حکومت‌ها»، «ایفای نقش واسط میان جامعه و حکومت» و مولفه‌هایی نظیر «رویه‌ها و ساختار طبیعی و داوطلبانه‌ی آن» تاکید می‌ورزند. و در نهایت، گروه منزلتی مرجعیت، آن‌گونه که موردنظر برخی محققان است، با مولفه‌هایی نظیر «سبک زندگی»، «امتیازهای انحصاری» و «مکانیزم‌های بازتولید و طرد اجتماعی» مشخص می‌گردد.

• < قبلی
• بعدی >