نمادی برای بروز خویشتن و محافظت از فشارهای دردآور تاریخ

ابراهیم حیدری، جامعه‌شناس عراقی معتقد است که هیأت‌های عزاداری، دسته‌هایی مردمی و فولکلوری هستند که در هر محله یا صنفی یافت می‌شوند، و با رفتارهایی نمایشی مانند سینه‌زنی، زنجیرزنی، طبل‌زنی، علم‌گردانی و گاه قمه‌زنی، جشنواره‌ای از اشک و اندوه را پدید می‌آورند که در روز عاشورا با نمایش تعزیه به اوج خود می‌رسد. این شعائر وآئین‌ها همراه با حرکت‌های مخالفت‌آمیز شیعی رشد و گسترش یافته‌اند. پس از سرخوردگی‌ها و ناامیدی‌های مستمری که در تاریخ شیعه فراوان یافت می‌شود، قیام امام حسین به فلسفه‌ای برای شهادت تبدیل شد که شیعه را به مصیبت کربلا پیوند می‌دهد، و به تدریج در حافظه آن‌ها ریشه دوانده است تا جایی‌که به نشانه و نمادی برای بروز خویشتن و محافظت از فشارهای دردآور در طول تاریخ تبدیل شد. قیام امام حسن با گذشت زمان به شعائر و آیین‌ها و مراسمی اعتراضی در برابر نیروهای حاکم رسمی که خود سببی در گسترش این مراسم بود، تبدیل شد.

سبک زندگی شهروندان تهرانی در ماه محرم

جلسه‌ای با عنوان «سبک زندگی شهروندان تهرانی در ماه محرم» در روز شنبه دهم آبان ماه با حضور آقایان غلامرضا مقدم، علی حاتمی و رضا رستمی خزائی در گروه دین انجمن جامعه‌شناسی ایران تشکیل شد. این جلسه دارای سه بخش بود. ابتدا ارائه محققان از نتایج پژوهش‌شان که دو بخش توصیف داده‌ها و تحلیل نتایج را در برمی‌گرفت و بخش آخر جلسه به بحث و گفتگو میان حاضران در جلسه و محققان اختصاص یافت.

نهم ربیع‌الاول و جشن ممنوع عمرکشان

نهم ربیع‌الاول برای بسیاری یادآور تجربه‌ای متفاوت از شرکت در جشن‌های مذهبی و شیعی است. برای بسیاری که در کودکی دست در دست بزرگترها به این جشن رفته‌اند،‌ یادآور صحنه‌هایی عجیب،‌ نمایش‌هایی کمیک،‌ لباس‌های قرمز حتی بر تن سن و سال دارهای مجلس،‌ شنیدن اشعاری که گاه تا بنا گوش شنونده از شرم سرخ می‌شود و مشاهده افراط‌کاری و اشاره‌های ممنوعی است که کمتر می‌توان نظیری برای آن یافت؛ تعلیق و وارونگی در همه‌ی آنچه تا آن لحظه، شکلی عادی داشته است. این یادداشت مروری بر تجربه حضور در این جشن‌های ممنوع است؛ اینکه چه ویژگی‌هایی این جشن ممنوع را از دیگر جشن‌ها متمایز می‌نماید این جشن به دو دلیل از اهمیت بررسی برخوردار است؛ اول اینکه علی‌رغم مخالفت ساخت رسمی با برپایی این جشن و ممنوعیت برگزاری، افرادی همه ساله در این ایام اقدام به برپایی آن می‌نمایند.

اربعین؛ یک «آن» اجتماعی

برای یک ستاره‌شناس، در موقعیت حرفه‌ای‌اش، لحظاتی هست که شانس این را می‌یابد که شاهد تولد یک ستاره یا فروپاشی یک کهکشان باشد. لحظاتی که او سال‌ها و چه بسا یک عمر برای مشاهده‌اش انتظار کشیده‌است. یک «آن». آن‌ی که او شاهد تحولی شگفت و شاید تکرارناپذیر در ساحت علمی است که حرفه‌ی اوست. در زندگی یک جامعه‌شناس نیز چنین لحظات شگفت، خطیر و نفس‌گیری وجود دارند؛ لحظه‌ی خلق و نوزایی یک پدیده‌ی اجتماعی.

آن‌گونه که آثاری چون «تراژدی کربلا» از ابراهیم حیدری به ما گزارش می‌دهند، مناسک اربعین حسینی با آداب و رسوم و زندگی شیعیان عراق و در نگاهی گسترده‌تر، بخش قابل توجهی از مردم آن سرزمین گره خورده‌است.

سوگواری به منزله رسانه شیعه؟

جلسه نقد کتاب رسانه شیعه، از سری جلسات نقد کتاب ‌«گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع»، در اسفندماه ۱۳۹۰ با حضور محسن‌حسام مظاهری نویسنده کتاب، دکتر جبار رحمانی منتقد، دکتر سارا شریعتی و جمعی از دانشجویان، با همکاری «انجمن علمی دانشجویی جامعه‌شناسی دانشگاه تهران»، در تالار شریعتی دانشکده علوم اجتماعی برگزار شد. كتاب «رسانه شیعه» نوشته محسن حسام مظاهری، در نُه فصل و با موضوع «جامعه‌شناسی آیین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران» تالیف شده است. در ابتدای جلسه دکتر رحمانی از نویسنده به خاطر نگارش این کتاب تشکر کرده و کار ایشان را کاری تاسیسی از لحاظ سبک کار و گستره آن دانستند....

جامعه‌شناس دین در مواجهه با تحریفات و خرافات دینی

سومین جلسه از سلسله جلسات نقد کتاب «گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع»، در تاریخ پنجم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱ در محل دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، با همکاری «انجمن علمی دانشجویی جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی» و با حضور استاد محمد اسفندیاری به عنوان ناقد کتاب برگزار شد. در این جلسه ابتدا محسن حسام مظاهری نویسنده کتاب رسانه شیعه و مجری برنامه توضیحاتی در مورد نویسنده عراقی کتاب ـ دکتر ابراهیم حیدری ـ ارائه کرد. طبق توضیحات وی، ابراهیم حیدری دکترای جامعه‌شناسی است و کتاب حاضر، نتیجه تحقیقاتی گروهی با مشارکت وی پیرامون مراسم عزاداری در دو شهر کاظمین و کربلا است که طی شش ماه در سال ۱۹۶۸ صورت گرفته‌است....

تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری

زهره سروش‌فر ـ کتاب «تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری» اثر کامل مصطفی الشیبی، اندیشمند عراقی است که آن را با فاصله اندکی از کتاب دیگر خود «همبستگی میان تصوف و تشیع» منتشر کرد. در حالی‌که کتاب «همبستگی میان تصوف و تشیع» به بررسی نظری و مفهومی رابطه این دو پرداخته است، اثر موردنظر هم و غم خود را کشف ارتباطات تاریخی تشیع و تصوف قرار داده است. این کتاب در هفت فصل تنظیم شده است که این فصول به ترتیب زمانی، دوره‌های تاریخی مختلف را از ابتدای ظهور اسلام تا پایان دوره صفوی، مورد بررسی قرار می‌دهد. وی سعی می‌کند که نشان دهد میان تشیع و تصوف رابطه بسیار نزدیک و متقابلی وجود داشته و دارد.

فقر، طرد و انتظار مهدی

نیمه شعبان شاید مهمترین مناسک شادی شیعیان باشد و کمتر مناسبت دیگری از لحاظ وسعت و فراگیری و عمقی که در اقشار مختلف پیدا کرده است، به پای این جشن می‌رسد. شاید به دلیل همین میزان اندک مناسبت‌های شادی‌آفرین در فرهنگ شیعی و محدودیت‌های اجتماعی برای شادی در جامعه است که جشن نیمه شعبان در سال‌های اخیر به سوی یک مناسک از نظر دینی هنجارشکنانه نیز می‌رود.

مهدی(ع) در آینه تاریخ

کتاب «تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)» با تألیف و تحقیق دکتر جاسم حسین و ترجمه دکتر سیدمحمدتقی آیت‌اللهی، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های پژوهشی است که اسناد و روایات مربوط به غیبت حضرت مهدی(ع) را مورد بررسی قرار داده است.

گذری بر سیر تحول اجتماعی انتظار

پیدا کردن یک تعریف دقیق برای مفهوم «انتظار» در تشیع کار ساده‌ای نیست. از آن رو که رویکردها نسبت به این امر در میان شیعیان ـ از علما و روشنفکران گرفته تا مردم عادی ـ بسیار متفاوت و گاه متناقض هستند. طبق منابع تاریخی پس از مرگ آخرین نایب خاص و آغاز غیبت کبری، دوره‌ای در تاریخ تشیع آغاز شد که بیش از هر چیز با سردرگمی و آشفتگی همراه بود.