نجف و تنهایی‌هایش

نگاهی به بافت تاریخی شهر نجف و تحولات کالبدی امروزش از منظری اجتماعی

نجف قدیم، از خودنمایی گریزان است. این را در نخستین برخورد با بافت تاریخی‌اش به خوبی درمی‌یابی. شهر و هر آن‌چه در آن است، همین طبع را دارد. شهر میلی به جلوه‌فروشی ندارد. همه چیز در نهایت سادگیِ کارکردی است. حتی گدایان نه چندان اندک شهر هم به تو «پیله» نمی‌کنند. دستفروش‌های پر تعدادش جز دعوتی ساده به خرید اجناس، اصراری به گیر انداختنت ندارند. تمام این سادگی زاهدانه، چون حلقه‌های زحل، حول محور گنبد زرد حضرت علی به سکوت نشسته‌است.

بنای زیارت

مکان‌های زیارتی شیعه، عموما از حیث هویت‌سازی میان جماعت مومنان، محل توجه بوده است. به واقع، مکان‌های مقدس، مانند حرم امام حسین و امام رضا نقش مهمی در شکل دادن به هویت‌های جمعی مذهبی، قومی یا ملی ایفا کرده اند. هویت هایی که عموما متکی بر روایت‌های کلان و رسمی دینند. آنچه در این دیدگاه کمتر محل توجه بوده، ظرفیت این مکان‌ها برای گریز از صورتبندی‌های کلان هویت‌بخش و خلق صور متکثر است. شهرهای نجف، کربلا و مشهد، هر کدام به عنوان نقطه مرکزی هویت شیعی، یا ترکیب هویت ایرانی – شیعی در نظر گرفته می‌شوند. نقش این شهرها و حرم‌ها در شکل‌گیری هویت‌های جمعی منسجم، سویه‌ی کاربردی زیارت برای متولیان رسمی مذهب و حاکمان سیاسی‌ تلقی می‌شود. 

سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم

 کتاب «سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم» نوشته سید علیرضا هاشمی فشارکی است که در ۱۹۲ صفحه توسط موسسه فرهنگی هنری مشعر منتشر شده است. چاپ نخست این کتاب در سال ۸۷ و چاپ دوم آن در ۴۰۰۰ نسخه در تابستان سال ۸۸است. اینکتاب در واقع یک پژوهش اسنادی و توصیفی در خصوص فرهنگ عامه و برگرفته از اسنادی است که از دهه ۴۰ در بایگانی واحد فرهنگ مردم در صدا و سیما نگهداری شده است. این اسناد از نقاط مختلف کشور به درخواست برنامه «فرهنگ مردم» درخصوص آداب و رسوم سفرهای زیارتی به مشهد، قم، عتبات عالیات و همچنین سفرزیارتی حج، تهیه و در هفت بخش شامل مقدمات سفر، بدرقه، چاووش و چاووش‍خوانی، ملزومات و تدابیر سفر، پیشباز، باورها و اعتقادات و ادبیات شفاهی تنظیم شده است.

شهید: تغییر تصویر

مفهوم شهید همیشه در روایت تاریخ تشیع سهمی داشته است. از واقعۀ عاشورا که حسین به جای حمزه عموی پیامبر، لقب سیدالشهدا را می­گیرد تا در مکاتبات علمای دورۀ قاجار و اکنون نظام جمهوری اسلامی ایران، مفهوم شهید به صورت­های مختلف بازنمایی­ شده است.آنچه وجه تمایز  ادوار مختلف تاریخ تشیع است نحوۀ بازنمایی و استفاده از نمادها و المان­های متفاوت مصداق شهید است. بدیهی است که با  توسعۀ مدرنیته در جامعۀ ایران و مطرح شدن هرچه بیشتر حوزۀ هنر، بازنمایی مفهوم  شهید شکلی متفاوت به خود گرفته است. در دوران پس از انقلاب ۵۷ و نظام جمهوری اسلامی، بازنمایی از شهید با به خدمت گرفتن هنر روایتی هژمونیک را ساخته است که این بازنمایی همان خوانش رسمی از شهید است.

تصویرسازی کاریکاتوری قرآن؟ تحول رابطه هنر و اسلام شیعی در موقعیت پساانقلابی

در ماه رمضان امسال(96)، شهرداری تهران، مجموعه تبلیغات خود را در سطح شهر با عنوان «سبک زندگی قرآنی» اجرا کرده است. این مجموعه، شامل بنرهای بزرگی است که مفاهیم قرآنی را با تصویرسازی بیان کرده اند. نکته ی مهم این است که تعداد زیادی از آیات قرآن، با "کاریکاتور" تصویر شده و در سطح شهر نصب شده اند. حدود یک هفته از نصب این بنرها در سطح شهر گذشته و هیچ اعتراضی به این بنرها صورت نگرفته است. این نشانه‌ای از یک تغییر است. تغییر نسبت هنرها و اسلام شیعی. ادعای من این است که این تغییر، شاید تنها در موقعیتِ خاص امروز ایران میسر بود: جایی که نهاد رسمی دین به حکومت رسیده باشد.

جهت‌گیری طبقاتی اسلام

«جهت‌‌گیری طبقاتی اسلام» عنوان برگزیده شده برای دهمین جلد از مجموعه آثار دکتر علی شریعتی است که نخست در سال ۱۳۵۹، توسط «دفتر تدوین و تنظیم آثار دکتر شریعتی» به چاپ رسید. این کتاب، از سه دفتر تشکیل شده است. دفتر اول متن مکتوب گفت و گویی خصوصی با شریعتی است که در اواخر سال ۱۳۵۵ انجام شده و آنگونه که دفتر تنظیم آثار توضیح داده نوار صوتی آن پیش از آن با عنوان‌های «اقتصاد» و «منحنی طبقاتی قرآن» نشر یافته است. دفتر دوم، خود مجموعه‌ای از یک پیشگفتار و پنج فصل است که شریعتی خود در دست‌نوشته‌هایش آن را «اقتصاد» نامیده و قبل از آن نیز با عنوان «اقتصاد، قسط توحیدی» انتشار یافته‌است. دفتر سوم نیزگفت وگویی دیگر در اواخر سال ۵۵ است که نوار صوتی آن قبل از انتشار این کتاب با عنوان «تخصص» منتشر شده‌است.