جریان‌شناسی سیاسی مذهبی حوزه علمیه نجف در نیمه نخست قرن بیستم

سیاست‌گریزی حوزه علمیه نجف که گاه حتی از آن به عنوان «سیاست‌ستیزی» نیز یاد شده است، در بین برخی محافل حوزوی و سیاسی ایران و عراق، به یکی از مشهورات تاریخ اندیشه و سیاست معاصر بدل شده است. برای دست‌یابی به ریشه‌های چنین پدیده‌ای باید به تحولات نیمه اول قرن بیستم میلادی در این نهاد دیرپا توجه کرد، چرا که نقش‌آفرینی سیاسی حوزه نجف در نیمه نخست این قرن، به ویژه در انقلاب مشروطه ایران و انقلاب ۱۹۲۰ عراق از مسلمات تاریخی است.در این پژوهش سعی شده است با بررسی رفتار و اندیشه سیاسی حوزه علمیه نجف در نیمه نخست قرن بیستم از طریق منابع مکتوب و شفاهی، چگونگی و چرایی دوری‌گزینی این حوزه از سیاست بررسی شود.

دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی

دوفصلنامه «اسلام و علوم اجتماعی» از بهار ۱۳۸۸ به صاحب امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در قم منتشر می‌شود و حجةالاسلام محمود رجبی مدیر مسؤول و دکتر غلامرضا جمشیدیها سردبیر آن است. موضوع این نشریه، مطالعات ميان رشته‌ای در حوزه اسلام و علوم اجتماعی است و به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی منتشر می‌شود. با وجود آنکه عنوان این نشریه مختص مسائل اجتماعی شیعه نیست، اما با توجه به خاستگاه نشریه و نویسندگان آن، بیشتر مطالب این مجله معطوف به جوامع و متفکرین شیعی تألیف می‌شود.

دوفصلنامه بانوان شیعه

فصلنامه «مباحث بانوان شیعه» با رتبه علمی – ترویجی از پاییز ۱۳۸۳ با موضوع «جنسیت، فرهنگ و دین» از سوی مؤسسه شیعه‌شناسی به زبان فارسی منتشر شده است. از اسفند سال ۱۳۸۸ از سوی وزارت علوم به این نشریه، درجه علمی – ترویجی اعطا شد و طی ۹ سال فعالیت، با بهره‌گیری از همکاری گروهی از زنان دانشگاهی به بررسی جامعه‌شناختی نقش زنان در تاریخ و جوامع شیعه پرداخته است.

به جز مدیرمسؤول این مجله که حجة‌الاسلام دکتر محمود تقی‌زاده داوری است، بقیه اعضای تحریریه مجله را استادان زن دانشگاه‌های کشور تشکیل می‌دهند. در شماره نخست این نشریه آمده است: «بانوان شیعه فصلنامه‌ای است فرهنگی – پژوهشی که به منظور ارائه متمرکز تحقیقات انجام شده توسط زنان پژوهشگر کشور در عرصه‌های مربوط به جنسیت، فرهنگ و دین توسط مؤسسه شیعه‌شناسی منتشر می‌شود. این فصلنامه تلاش می‌کند شرابط اجتماعی زندگی زنان مسلمان کشور را از طریق ارتقاء خودآگاهی‌های دینی ریشه‌دار در تاریخ، تمدن و فرهنگ اسلامی جامعه بهبود بخشد.»

دوفصلنامه الهیات اجتماعی

دوفصلنامه «الهیات اجتماعی» نشریه‌ای است که از بهار و تابستان سال ۱۳۸۸ با همکاری مؤسسه شیعه‌شناسی و پژوهشکده الهیات اجتماعی دانشگاه قم منتشر می‌شود و الهیات اجتماعی شیعیان موضوع محوری آن است.

 در معرفی این نشریه چنین آمده است: «الاهیات اجتماعی به آن بخش از دانش الاهیات اطلاق می‌شود که به حیات اجتماعی انسان و عوارض و لوازم و تبعات آن حیات همچون حکومت، دولت، اقتصاد، داد و ستد، تعلیم و تربیت، قضاوت و فصل خصومت، جنگ و صلح، ازدواج و طلاق، هنر و ورزش، آئین‌ها و مناسک دینی می‌پردازد. این رشته‌ بین رشته‌ای خود از پنج بخش حدیث اجتماعی، تفسیر اجتماعی، فقه اجتماعی، کلام اجتماعی، و اخلاق اجتماعی تشکیل می‌شود. به شاخه‌های مذکور، از آن جهت عنوان الاهیات اطلاق می‌شود که همه آن‌ها با متون دینی (قرآن مجید و احادیث) سر و کار داشته و هر یک با شیوه‌ای اختصاصی مدعیات، آموزه‌ها و احکام دینی را شرح، توضیح، تفریع و توجیه می‌کنند. دوفصلنامه الاهیات اجتماعی نشریه‌ای است پژوهشی‌تخصصی که آراء، نظرات و دیدگاه‌های محدثان، مفسران، فقیهان، متکلمان و علمای اخلاق در زمینه متون اجتماعی را نشر می‌دهد.»